-
"Vərəqin o biri üzündə ünvanını yazmış və bəlkə də məni şirnikləndirmək məqsədilə yanına bir gül şəkli çəkmişdi."
Səhər Əhməd
YEDDİNCİ PALATA
Bu yaşananlar həyatın əsli deyil, bəlkə,
surətidir, bəs onda hanı bu həyatın əsli?
I
O, yəni, mənim müsbət qəhrəmanım bəxtimə düşən ilk otaq yoldaşım idi. Sanatoriyaya gəldiyim birinci gün tanış olmuşduq, Fatma xalanı Zaqataladan gətirmiş nəvələri əşyalarını yerbəyer edəndən sonra otaqda bizi baş-başa qoyub çıxmışdılar. Mən altmış yaşlı, ağsaç, gülərüz toppuş xalaya sakitliyimə maneə kimi baxmış, o isə mənim şalvardan qısa, şortikdən uzun cinsimə, yalnız dimdikdən ibarət kepkama ürkək-ürkək nəzər salmışdı.
Beş-altı dəqiqəlik qarşılıqlı və lal sükutdan sonra, mənim insaf damarım eqoma qalib gəlmişdi, bir neçə gün daha köhnə otaq yiyəsi olaraq, yol yorğunu olan bu qadına çay təklif eləmişdim. Söhbət əsnasında aydın olmuşdu ki, biz ikimiz də çayxoruq və yeməkxanada verilən çaya nifrət edirik.
Əlbəttə, bu xasiyyətdə başqa qadınlar da vardı. Amma onlar zənən xeylağının çayxanada çay içməsinə pis baxırdılar. Onların fikrincə, kişilərin həmin məkanda nərd oynaması daha təbii proses idi, nəinki xanımların maye qəbul eləməsi. Lakin mən elə birinci gün bu qaydanı pozub çayxanada tək çay içən ilk Azərbaycan qadını olaraq tarixə düşmüşdüm. Reytinq cədvəlinə isə Yekaterinburqdan gələn irisifətli rus qadını rəhbərlik edirdi.
Xülaseyi-kəlam, bizim çay süfrəsi arxasında başlayan həmin söhbətimiz qısa fasilələrlə iki gün davam elədi. Bu iki gündə mən özümlə gətirdiyim kitabların birini də əlimə götürə bilmədim və buna peşman da olmadım.
Fatma xalanın şirin Zaqatala ləhcəsiylə bir-birinə caladığı söhbətlər kitablardan daha maraqlıydı. İki gündə mən artıq onun kənddəki gül-çiçəkli həyətini, baxçasını, fındıq kollarını, samovarını, gündüzlər uzanıb dincəldiyi və hətta bir dəfə üstündə ilan öldürdüyü taxtını aydınca təsəvvür edirdim.
Fatma xala əyani vəsait - ağ-qara fotolarla dolu şəkil albomunu da gətirməyi unutmamışdı.
Bütün yaxşı şeylərin sonu tez çatdığı kimi, tezliklə bizim də xoşbəxtliyimizə son qoyuldu.
Fatma xala pilləkənləri çıxmaqda çətinlik çəkdiyinə və liftdən qorxduğuna görə birinci mərtəbədə boşalan otağa daşındı. Onunla getməyim üçün nə qədər təkid eləsə də, razı olmadım, birinci mərtəbə mənə görə çox səs-küylü və qələbəlik idi.
Beləcə, biz bir-birimizi öz komfortumuza - o, ayaqlarının, mən isə başımın rahatlığına satdıq. Allah da bizi yeni otaq yoldaşlarıyla cəzalandırdı. Xalanın bəxtinə təkəbbürlü və ətiacı yaşlı tarix müəlliməsi, mənim qismətimə isə şeytana papış tikən Xəzangül düşdü. “Atın qabağına ət, itin qabağına ot” qoyan taledən nəsibimizi aldıq.
II
Müsibət isə onunla başladı ki, yeni otaq yoldaşım gecə konsertdən qayıdıb başımın üstünü kəsdirdi:
- Xəbərin var, sanatoriyaya şair gəlib!
Necə diksindimsə, dizimin üstünə qoyduğum “Kandid” sürüşüb yerə düşdü.
Ora gedəndə arzulamışdım ki, məni tanıyan heç kəs olmasın. İstədiyim də olmuşdu. Bir nəfər də tanış-biliş yox idi. Heç kəs mənim - dəli kimi təkbaşına oyan-buyana qaçan adamın, necə deyərlər, əvvəlki həyatında kim olduğunu bilmirdi. Nə ədəbiyyatdan danışan yox, nə qrammatika soruşan.
Səhərlər istədiyim qədər qaçır, günortalar istədiyim qədər yatır, axşamlar istədiyim qədər kitab oxuyurdum. Hamı nahardan qayıdanda mən yeməkxanaya gedir, camaat otağına çəkiləndə çayxanada otururdum. Bir sözlə, özümü başqa ölkəyə qaçmış cinayətkar kimi şanslı hesab edirdim. Ta o günə kimi ki...
“O gün mən ağaca çıxmışdım!” Yox, qarışdırdım, bu cümlə “Bir qalanın sirri” filmindəndi. O gün, daha doğrusu, o gecə mən otağımda oturub kitab oxuyurdum.
Axşamlar sanatoriyanın həyətindəki meydançada ara müğənnilər konsert verirdi. Səhnə həm də rəqs meydançasını əvəz etdiyindən, oynayan, oxuyan bir-birinə qarışırdı. Axşam yuxarıda heç kimi tapmazdın, hamı konsertdə olurdu.
Belə vaxtlarda otağıma qapanıb ya kitab oxuyar, ya da gözümü qaranlığa dikib, eləcə boş-boşuna oturar, sükutun, huzurun, o boyda binada tək olmağın dadını çıxarardım. Arada balkona çıxıb işıqları sayrışan aeroport yolunu, bir az aralıda dənizin üstünə çökmüş zülməti, həyətdə xiyabanboyu düzülmüş, sükutun və qaranlığın qucağında müdrikcəsinə susan ağacları seyr edərdim.
Bax, elə həmin gecələrin birində mənim həyatımın sakit axarı pozuldu. Nağıl etdiyim kimi, otaq yoldaşım başımın üstündə dayanıb “meşəyə insan gəlib” qışqıran o cizgi filmi qəhrəmanı sayaq dedi:
- Sanatoriyaya şair gəlib!
Sizi inandırım ki, yoldaşları ələ keçmiş cinayətkar qrupun üzvü kimi dik atıldım. Az qaldım mən də o cizgi filmində “nə? insan? hanı insan?” qışqıran personaj sayağı “hanı şair?”-deyə, qışqırım. Amma özümü ələ aldım.
Tərslikdən otaq yoldaşım söhbəti yüz səksən dərəcə fırladıb, adəti üzrə məni danlamağa başladı:
- Bu nədi, pəncərəni niyə açıq qoymusan? Ağcaqanadlar dolub içəri. Kondisionerin pultu hanı? Hə, bax belə.
Sonra hər axşamkı proses təkrarlanmağa başladı. Bundan sonrakı səhnəni artıq qısametrajlı film təki əzbər bilirəm.
Xəzangül istidən şikayətlənə-şikayətlənə vanna otağına keçir. Xeyli orda qurdalanır. Çıxandan sonra da bir qədər duşdan, sudan, diş pastasından gileylənir. Balkona çıxıb paltar sərir, qrafindən su süzür, soyuducudan meyvə çıxarır.
Bütün bu müddət ərzində mən çarpayımda yoqa sayağı bardaş qurub, ürəyimdə Allaha dua eləməklə məşğuldum.
Xəzangül sonuncu dəfə reyd elədi. Otağın dörd tərəfini şəxsi evi kimi gəzəndən, televizorun pultundan paltar dolabının qapısına qədər hər şeyi kontrol edəndən sonra gəlib öz çarpayısında mənimlə üzbəüz oturdu:
- Onu deyirdim, axı. Şairi. Ay qız, kefdi e. Görməyin lazımdı. Qoca kişidi, sevgi şeirləri yazır. Bir oyun çıxardırdı ki...
“İlahi, sən özün kömək ol, ya Rəbbim, ya Rəsuləllah!”
- Deyir, elə maşından indi düşmüşəm. Bu şeiri də gələndə yolda yazmışam. Ha. Ha.
“İlahi, sən məni qoru!”
- Yanımda da o şəkili qız oturmuşdu, var e, vızbaş, idmanda bizlə olan əyribel skripkacı, qayıdasan ki, bu lap “naxaduşair”di ki. Day indi məndə can qalar? O qədər gülmüşəm bu “naxaduşair”ə.
“Sən mərdi namərdə möhtac eləmə, ya Rəbbim!”
- “Naxaduşair” a. Haha! Sən canın, dur işığı söndür, yataq, yoxsa səhərəcən güləcəm.
Başqa vaxt olsa, Xəzangülün mənə göstəriş verməsinə dözməzdim, amma indi sevincək durub işığı söndürdüm.Yerimə girib duama davam eləməyə başladım: “İlahi, sən böyüksən, nə yaxşı, məni şair yaratmamısan, nə yaxşı...” Bu yerdə mənə elə gəldi ki, qurbanolduğum qaranlıqda tərs-tərs baxır.
“İlahi, nə yaxşı məni “naxaduşair” yaratmamısan, haqlısan, hərdən bu da olur, amma nə yaxşı mənim “naxaduşair” olmağımı heç kim bilmir. Nə yaxşı ki, bilmir, İlahi! Ey məni indiyədək qoruyan Allahım, məni bundan sonra da qoru”.
Bu dualardan sonra əhvalım xeyli yaxşılaşdı, qorxum keçdi. Allahın məni qoruyacağına bəslədiyim xoş inam hissiylə yuxuya getdim.
III
Şairin gəlişinə qədər də artıq mən bir neçə təhlükəli zona aşkar etmişdim. Məsələn, birinci mərtəbədə, düz pilləkənin yanındakı otaqda Fatma xalayla birgə yaşlı bir tarix müəlliməsi qalırdı. Bir neçə dəfə onun adamları başına yığıb, Yesenindən, Puşkindən danışdığını görmüşdüm. Yüksək təzyiq xəstəsiydi, demək olar ki, həmişə ya otağında, ya foyedə oturar, çənəsinin altına xam bir həmsöhbət düşənə qədər ümumi televizorun pultunu əlinə alıb xəyala dalardı. Onun ucbatından hər dəfə foyedən qorxa-qorxa keçərdim. Qəfildən bu qadının cənginə keçmək durduğun yerdə yüz manat ziyana düşmək kimi bir şeydi.
Tərslikdən, bizdə insanlar savadlı olduqlarını sübut etmək üçün mütləq mənim qaçmaq istədiyim mövzudan - ədəbiyyatdan goplamalı olurlar. Sanki bu xalq ədəbi səfsəfələrdən başqa heç nəyi bilik hesab eləmir. Bədii dildə, təmtəraqlı üslubda danışanlar həmişə daha savadlı hesab olunurlar. Bu isə mənim pafosdan yorulmuş əsəblərimi daha da qıcıqlandırır. Bu xüsusda tarixçilərimizin ədəbiyyatçıdan daha artıq ədəbiyyatçı olduqlarını da unutmayaq.
O biri həyatımda bir tarix müəllimi tanıyırdım, harda məni görsə, dəhlizdə, küçədə, dəxli yoxdu, bir əlini yuxarı qaldırıb Sabirin şeirini hündürdən söyləyərdi: “Şairəm, çünki vəzifəm budur, əşar yazım”.
Bir dəfə oğlunun toyuna getmişdik. O boyda kişi məni görən kimi elə restoranın ortasındaca bir əlini yuxarı qaldırıb, başladı şeir oxumağa. Allaha qurban olum, elə “şairəm” demişdi ki, musiqi səsləndi, sözünün ardını eşidən olmadı, əli qaldı havada.
Dediyim odu ki, tarix müəllimlərindən ürəyim yaralıydı. Fatma xala öz fındıq kollarıyla daha cana yaxın idi, nəinki o müəllimə öz Yesenini ilə.
Sonra ikinci mərtəbədə başı ağ örpəkli, həmişə zikr edə-edə dolaşan bir dindar qadın, əcaib üzüklər taxan, orta yaşlı, orta saqqallı, hər iki dünyanın sirrinə vaqif olmuş kimi burnunu dik tutub gəzən zəhləmgetmiş bir kərbəlayi, camaatı başına yığıb axirətdən qorxulu şeylər danışan (buna görə onu ən azından kötəkləməyə hazırdım) “sportivni”li gənc və yaraşıqlı hüquqşünas, bir də deyilənə görə, yaxşı rəqs etmək qabiliyyəti olan başı araqçınlı tipik bir yas mollası vardı.
İnsafən, molla əminin heç kimlə işi yox idi. Amma bir də görürdün, hansısa cələqırmış dilini dinc qoymayıb qayıtdı ki, molla, sən bir arif adamsan, bu işlərə necə baxırsan? O zaman zavallı molla əmi boğazını arıtlayıb bir kəlmə ordan, bir kəlmə burdan nəsə düzüb-qoşar, çulunu sudan çıxarardı.
Mən yas mollasını çıxmaq şərtiylə, o üç dindarın üçünə də artıq müharibə elan eləmiş, öz düşmənçiliyimi təklif etmişdim. Onlar da mənə təxminən Şeyx Nəsrullahın Kefli İsgəndərə baxdığı mehriban nəzərlərlə baxırdılar.
Bizim antoqonist münasibətlərimizin dərin kökləri belə yaranmışdı.
Və nəhayət, ikinci mərtəbədə qərar tutmuş ixtisasca həkim, müvəqqəti olaraq pasiyent olan şirvanlı doktor. Onun da qəribə bir şakəri vardı, qarşısına kim çıxdı, müayinəsiz-filansız, molla dua yazan kimi resept yazırdı. Çayxanada, yeməkxanada şairin şeir oxuduğu, dindarların dərs keçdiyi, müəllimənin Yesenindən danışdığı adamlara bu da resept yazırdı. Və mən hadisələri uzaqdan seyr edən bir obraz kimi öz-özümə danışmağa başlamışdım:
“Ey mənim zavallı, “savadlı” həkimə, yalançı dindara, pafoslu müəllimə, canım sənə desin, on üçüncü imamın zühur edəcəyinə ümid edən biçarə insanlarım!”
IV
Səhər yeməyində Xəzangül mənə şairi göstərdi. Arıq, yaşlı kişiydi, əynində bir-iki ölçü böyük, mavi rəngli, qəttəzə, mədəni dildə desək, kostyum-şalvar vardı. Pencəyin çöl döş cibinə gümüşü rəngdə parıltılı bir qələm taxmışdı. Ona baxdıqca, qorxudan dizlərim əsirdi, cinayət işlətdiyin silahı belə açıq-aşkar nümayiş etdirməyə ürək lazımdı.
Sıyığımı axıra qədər yeyə bilməyib yeməkxanadan çıxdım. O gündən qara günlərim başladı, nə başladı.
Şairin nə vaxt harada olacağını müəyyən edib, yayınmaq mümkün deyildi. O, hər yerdəydi. Bir də görürdün, axşam gəzintisi zamanı bir dəstə fanatıyla bərabər qabağıma çıxdı. O dəqiqə yolumu dəyişirdim. Hovuzdan qayıtdığım yerdə görürdüm şair skamyada kostyumdaca oturub yarıçılpaq adamlara şeir söyləyir. İndi gəl də, suyun gətirdiyi bütün rahatlıq bir anın içində yoxa çıxırdı. Masaj saatında aralıdan eşidirdim ki, növbədəkilər bir-birinə xəbər verir: “şair masajdadı”. Dabanı üstə fırlanıb tam sürətlə geri dönürdüm.
Artıq mən onun mavi kostyumunu yüz adamın içindən asanlıqla seçirdim. Mənə elə gəlirdi ki, təqib maniyası xəstəliyinə tutulmaq üzrəyəm. Bu xəstəliyə tutulmaqdan o biri həyatımda da qorxurdum.Belə çıxılmaz vəziyyətdəykən poçt göyərçinim, tale payım olan Xəzangül həkimin məni axtarması xəbərini gətirdi.
V
Həkimin otağı üçüncü mərtəbədə, düz pilləkənin yanındadı. Dəhlizə burulan kimi, ilk açıq qapıdan içəri girirəm. Bir qapı da içəri otağa açılır. Qaşqabaqlı, zəhmli həkim içəri otaqda - masanın arxasında oturub. Qarşısında mənim tibbi vərəqim, analiz cavablarım. Başını qaldırmadan nəsə mızıldanıb yer göstərir. Keçib onunla üzbəüz otururam. Sakitcə vərəqlərin içində eşələnir. Açıq pəncərədən hərbi marş – yaxınlıqdakı Polis Akademiyasından gələn polis xoru içəri dolur. Həkim hərdən yuxuda danışırmış kimi qırıq-qırıq sözlər deyir:
- Deməli belə, vannanı ləğv etmisiz, tak, sizdə podvodnoy da var, basseyn də, üç su proseduru artıqdı. Düz eləmisiz. Tak!
Üz-gözündən zəhrimar yağan həkim, pəncərədən içəri dolan polis xoru mənə qəribə təsir edir. Fantaziyam sanki açıq pəncərədən baş alıb gedir. Mənə elə gəlir ki, müharibədə düşmən tərəfə əsir düşmüşəm. İndi müayinədən keçirib əsir düşərgəsinə yollayacaqlar. Həkim axır ki, başını qaldırıb məni bu əzabdan qurtarır:
- Yoxlanışa gəlmirsiz...
- Hər şey qaydasındadı, doktor.
- Eşitdiyimə görə, şənbə-bazar günləri də harasa gedirsizmiş...
Yadıma Lermontovun “Zəmanəmizin qəhrəmanı” əsəri, müəllifin sanatoriyadakı xəstələrin boşboğazlığı haqqındakı fikirləri düşür, amma nə illah edirəm, o abzası tam xatırlaya bilmirəm.
- Harasa deyəndə ki, doktor, evə gedirəm. Şənbə günləri günortaya qədər prosedurlar bitir. Gedirəm işlərimin dalınca.
- Olmaz! - həkim qələmin arxasıyla masaya elə vurur ki, sanki sözünə nida işarəsi qoyur.
- Bax, o qapını görürsüz?
Onun barmağını tuşlatdığı səmtə baxıram. İçəri otaqdan çöl otaq, ordan dəhlizin pəncərəsi, ordan həyət, həyətdə ağaclar, lap uzaqda isə sanatoriyanın dəmir barmaqlığa oxşayan bayır qapısı güclə də olsa görünür. Bəlkə də görünmür, mən artıq o qapını təsəvvür edirəm. Həkim qapını “tapdığıma” əmin olduqdan sonra sözünə davam eləyir:
- Bax, o qapıdan çıxan kimi həyat adamı əjdaha kimi udur.
Bu gün mənim fantaziyama nəsə olub. İndi də sol tərəfə inkişaf edib, sanatoriyanın qapısına qədər gedir. Və mən o qapıdan çıxan adamları o əjdahanın necə udmasını aydınca təsəvvür edirəm.
- Siz evə gedirsiz, müxtəlif qayğılarla yüklənirsiz, ev yeməkləri yeyirsiz, pəhriziniz pozulur, bizim əziyyətimizi heç edirsiniz.
- Anladım, doktor.
- Əgər istəyirsiz, burdan tam sağlam qayıdasız, axşamlar o mahnıları dinləyib, səhərlər o şoru yeməlisiniz, - həkim mahnı deyəndə əliylə konsert meydançası, şor deyərkən yeməkxana tərəfi göstərir.
Müqəssircəsinə başımı aşağı dikirəm:
- Aydındı.
- Bilirsiz, özünətəlqin vacib məsələdi, bax mənim pasiyentlərim həmişə yaddaşının pozulmasından şikayətlənir. Əslində, onların yaddaşında problem yoxdu, sadəcə, diqqətləri dağınıqdı. Diqqəti bərpa eləmək isə insanın öz əlindədi. Bəzi psixiterapiləri özünüz də edə bilərsiz. Çox sadədi, gözünüzü yumub sakitcə fikrinizi toplayın və öz-özünüzə bir neçə dəfə təkrarlayın: “Mən sakitəm! Məni heç nə narahat eləmir!”
Həkim sözləri elə aramla, elə səs tonuyla tələffüz edir ki, elə bil, bu qaradinməz, ərik qaxı kimi qupquru adam dünyaya ancaq bu sözləri bu şəkildə demək üçün gəlib.
- Doktor, gedə bilərəm?
- Bəli, dediklərimi unutmayın!
Pilləkənləri düşəndə həkimin səsi qulağımda cingildəyir:
- Özünətəlqin çox vacib məsələdi.
VI
Amfiteatra oxşayan açıq meydançanın kənarlarına köhnə, taxtaları çürümüş skamyalar düzülmüşdü. Skamyalar hamısı doluydu. Hətta kənd toylarındakı kimi ətrafda ayaq üstdə dayanmış adamlar da vardı. Müğənni qadın “Mənim balam bal dadır” mahnısını oxuyur, ortalıqda orta yaşlı, orta qarınlı bir kişi vur-çatlasınla oynayırdı. Adamın üstündə Allah var, o bədənə rəğmən, çox gözəl rəqs edirdi. Bütün əzaları, hətta mən deyərdim, üzünün bütün mimikasıyla oynayırdı.
Mənim aşkım bal dadır, bal dadır.
Ancaq məni aldadır, aldadır.
Küsdüm ondan, ayrıldım, ayrıldım,
Ağlayır, pis haldadır, haldadır.
Mən o biri həyatımda nə bu cür mahnı eşitmiş, nə də belə rəqs eləyən adam görmüşdüm. Ona görə də həvəslə baxırdım.
Arada Xəzangül əyilib qulağıma pıçıldadı ki, bəs bu oğlan naxçıvanlıdı. Otaq yoldaşım ətimi yesə də, sümüyümü çölə atan deyildi, camaat arasında əməlli-başlı mənə sahib çıxırdı. O biri həyatımda kimin hardan olmasıyla bağlı çox məlumatsız olmuşdum, o üzdən başıma gəlməyən qalmamışdı, ona görə də bu dəfə bərk-bərk yadımda saxladım.
Ortalıqdakı adam köynəyi tərdən tamamilə islanıb bədəninə yapışana qədər oynayandan sonra, bir dəstə bazburutlu kişi səhnəyə varid olub onu dövrəyə aldılar, “o, Naxçıvandır, nəqşicahandır” mahnısına bir az ağır-ağır fırlanıb, vəziyyəti qaydaya salandan sonra çıxdılar. Rəqqas yerlilərini (yadıma düşdü, adı Eyvaz idi) də götürüb apardılar.
Sonra oyuna başqa dəstə girdi. “O göy dondakı” mahnısına oynamağa başladı. Sözçüm Xəzangül bu dəfə də izahat verdi ki, ortada oynayan şirvanlı həkimdi, o birilər də onun yerliləridi. Doktorun da haqqını yeməyək, ağır-ağır tam milli koloritlə oynayırdı, dabanı üstə fırlana-fırlana elə süzürdü ki, şairin də, bəstəkarın da o “eyvandakı”, “göy dondakı” əndamıyanmış haqqında ifadə edə bilmədiyi bütün incəlikəri çatdırırdı.
Otaq yoldaşım yeri düşdükcə mənə bir para başqa mətləbləri də anladırdı: kimin kimlə, nə vaxt, hansı mahnıya niyə oynamasının məram və məqsədlərini. Bunlar da mənim o biri həyatımda yatsam, yuxuma da girməyən şeylərdi. Amma siz Xəzangülün qulağıma pıçıldadığı sözlərin mövzumuzdan nə qədər uzaq olduğunu təxmin etməmiş olmazsız, ona görə də bu barədə nəinki danışmağı, heç ucundan-qulağından nəsə anlatmağımı da yəqin ki, istəməzsiz.
Nəsə, göy dondakı qızın da məsələsi həll olduqdan sonra, ortaya bir dəstə cayıl girdi, deyəsən, bunlar yığma komandaydı. “Aynadan gözəl, aynadan” mahnısını (burda artıq mənim də “quldur qanım qaynadı”, mahnı əməlli-başlı sümüyümə düşürdü) çaldırdılar, elə oynamağa başlayacaqdılar ki, bir kişi ortalığa çıxıb DJ -ə yaxınlaşdı və musiqini susdurmağı işarə etdi. Sonra da mikrofonu inamla əlinə alıb (belə məclislərdə mən mikrofondan dolu tapança kimi qorxduğumdan, adamın cəsarətini alqışlayıram), danışmağa başladı.
Özünü ədəbiyyatsevər adlandıran natiq gəncliyində yazdığı şeirlərdən başlayıb, Səməd Vurğunun Dürrəyə olan sevgisinə qədər uzun və dağınıq bir nitq irad eləyəndən sonra həyatının ən böyük mərdiməzarlığına imza atdı. Sözü hörmətli şairimizə verdi.
Hələ ədəbiyyatsevər mikrofonu əlinə alanda profilaktika məqsədilə psixiterapiyaya başlamışdım: “Mən sakitəm! Məni heç nə narahat eləmir”. “Tətikdəki tapança” şairə ötürüləndə isə özünütəlqindən birbaşa Allaha yalvarmağa keçdim.
Şair damarları çıxmış boynunu irəli uzadıb, indicə yazdığı, hələ də buğlanan şeirini oxumağa başladı. Şeir müəllifin dumduru sevgisindən bəhs edirdi, and içirəm ki, çox diqqətlə qulaq asmışdım. Amma keçirdiyim qorxu və xəcalət hissinin təsirindəndir ki, indi sizə bircə misrasını da misal gətirə bilməyəcəm. Bədbəxtlikdən, oynamaq arzusu gözündə qalmış o qəzəbli dəstə də başımın üstündə dayanmışdı.
- Alə, alə, söbətə bax, mən ölüm.
- Alə day-day qızıl xırdalayır.
- Day-day, yaxçü, bəsdüginən, əgübdü.
Sərin axşam mehi, həzin fon musiqisi, qoca şairin şövqlə oxuduğu sevgi şeiri, başımın üstdə dayanan cavanların zarafatları və bütün bunların fonunda əriyib yerə keçməyə hazır olan, oturduğum skamyanın kənarlarından bərk-bərk yapışıb qəhr olan mən. Bu dəqiqə meşədə qatil bıçağıyla ölmək daha asan gəlirdi, nəinki bu qaqaşların dilinə düşmək. Bilirəm, indi bu qarışıqlıqda siz də bir tərəfdən az qalırsız deyəsiz ki, bu axırıncı cümlə də Lermontovun həmin əsərindədir, niyə dırnaq qoymamısan? Heç hənanın yeridi? Lap tutaq ki, dediz, mən də qayıdıb deyəcəm ki, bəzi gənc yazarlarımızın sözü olmasın, ədəbiyyatda pastiş deyilən bir şey var. Bəs onda siz nə deyəcəksiz? Heç nə. Yaxşısı budu, elə indidən heç nə deməyin.
Əlqərəz, şair birinci şeiri bitirib, ikincinin töycüsün tökəndə, dözmədim, keyimiş əllərimi skamyadan açıb, ayaqlarım titrəyə-titrəyə nakam dəstənin yanından sivişib aradan çıxdım. Çox həyəcanlıydım. Elə bilirdim, indicə ürəyim partlayacaq, ürəyimdən qanlar axıb yaşıl-yaşıl otları qırmızıya boyayacaq (yeri gəlmişkən, bu axrıncı cümlə də başqa əsərdəndi, amma deməyəcəm hansından, sizin də əlinizdən qəzəbliyəm, zəhmət çəkib özünüz tapın).
Sonra zəif işıqlandırılmış xiyabanla təkbaşına gedirdim. Arxadan - meydançadan gələn səs-küy sanki məni təqib edirdi. Müğənni “Gəl gedək Qazağa bir salam verək” mahnısını oxuyurdu. Çox güman ki, şair şeirini bitirən kimi, bu mahnını sifariş etmişdi və indi də ədəbiyyatsevərlə qarşı-qarşıya oynayırdılar. Mən ortalıqdakı trionu – qara, makiyajlı-tatuajlı müğənni qadın, bostan qorxuluğuna oxşayan qoca şair və yastı-yapalaq ədəbiyyatsevər üçlüyünü təsəvvür etdikcə, üşənirdim. Sanki alaqaranlıqda - hər ağacın dibində əlisilahlı bir ədəbiyyatsevər, gözüqanlı bir şair, ətli-canlı bir müğənni dayanmışdı.
Nə başınızı ağrıdım, bu fikirlərlə dördüncü mərtəbəyə birnəfəsə çıxdım. Otağıma girib özümü çarpayıya atdım. “Kandid”i balışımın yanından götürüb güzgünün qabağına tulladım. Odeyalı başıma çəkib gözlərimi yumdum.
VII
O gecə dəhşətli bir yuxu gördüm. Yox, möhtəşəm üçlüklə heç bir əlaqəsi yoxdu.
Gördüm ki, otaqda təkəm, qapı döyülür, içəri iki fərraş girir, hərəsi bir qolumdan yapışıb başlayır məni aparmağa. Dəhlizdə heç kim gözə dəymir, bütün qapılar bağlıdı.
Üçüncü mərtəbədə yeganə açıq qapıdan həkimin səsi gəlir:
- Özünətəlqin vacib məsələdi!
Gecələr gözünə yuxu getməyən qoca tarix müəlliməsi yenə foyedəki divanda oturub televizora baxır. Bizi görəndə əlindəki pultu mikrofon kimi ağzına dayayıb qışqırır:
- Şairi aparırlar!
Fərraşlar məni sürüyüb, konsert meydançasına gətirirlər. Meydança adamla doludu. Fikirləşirəm ki, yüz faiz səhnədə dar ağacı qurulub. Qorxumdan gözümü yumuram. Səhnəyə çatanda fərraşlar qolumu buraxır. Əsə-əsə gözümü açıb görürəm ki, Dj-in yerində padşah paltarı geymiş bir nəfər oturub, əlində də mikrofon. Kişi sakitcə mikrofonu mənə uzadır.
“Odlu silah”ı əsə-əsə alıram, gözümə əvvəlcə qabaq sırada oturub tum çırtlaya-çırtlaya mənə baxan vızbaş şəkili qız, sonra da kənarda dayanmış qəzəbli qaqaşlar sataşır. Bir-birini dümsükləyirlər. Yəni “alə, dinmüyün, indi dərin sööbətlər eliycək”.
Ürəyimdə son sözlərimi deyirəm: “Mən Afşinə demişdim ki, son anda mənə Bəzz qalasının xarabalıqlarını göstərsin, o mənə səni - bu miskin varlığı niyə göstərir?” Yəni, Allahdan arzulamışdım ki, məni meşədə cəllad bıçağıyla öldürtsün, o məni bu qaqaşların dilinə niyə salır?
Elə bu an hadisələr gözlənilməz şəkildə dəyişir. Eyvaz, - “Mənim balam bal dadır”ı oynayan o çopur, pozitiv naxçıvanlı izdihamın içindən çıxıb mənə yaxınlaşır. Əlimə şappıltıyla bir beşlik qoyur. Boynuna sərdiyi cib dəsmalından da anlayıram ki, oynamaq istəyir. Padşah Dj razılıq əlaməti olaraq, mahnını tapıb qoyur. Və mən mikrofonu çox böyük inamla ağzıma yaxınlaşdırıb o biri həyatda həmişə həsrətini çəkdiyim gözəl bir səslə oxumağa başlayıram:
Elçilərinə xəbər eylə,
Əgər gəlsə, sizə, aşkım,
“Dom”unuzu partdadacam mən,
Bomba da padvaldadır, valdadır.
Pozitiv insan nəinki mahnının ritminə, hətta sözlərin hər hecasına uyğun o qədər gözəl oynayır, mahnıyla rəqs elə bütünləşir ki, özümü o biri həyatda heç vaxt olmadığım qədər xoşbəxt hiss edirəm. Bütün günahlardan təmizlənmiş, haqq yoluna qayıtmış kimi.
VIII
Yaxşı ki, heç olmasa Fatma xala vardı və nə ədəbiyyatdan, nə ilahiyyatdan, nə siyasətdən, bir sözlə, heç bir cəfəngiyyatdan və heç bir iyyatdan dəm vurmurdu. O, nə ədəbiyyatsevərdi, nə şair, nə dindar, nə həkim, nə müəllim. O, sadəcə Fatma xalaydı. Mənim Fatma xalam.
Biz vaxtaşırı öz otaq yoldaşlarımızın zülmündən qaçıb bir-birimizə sığınardıq. Fatma xala yuxarı qalxa bilmirdi deyə, mən hər aşağı düşəndə onu ziyarət edirdim. Başımı qapıdan içəri uzadıb (müəllimənin qorxusundan otağa girmirdim) guya Fatma xalanı yamsılayaraq deyirdim:
- Fatma xala, gedax, çay içax?
Mənim günahsız, toppuş kankam səsimi eşidəndə ilan ağzından qurbağa qurtulan kimi sevinərdi:
- Bəs yox, balacan, bəs yox?
Sonra çətinliklə yeriyən qadının qoluna girərdim, ağır addımlarla çayxanaya üz tutardıq. Kənardan baxanlar bizi qaynana-gəlin, nənə-nəvə, ana-bala hesab edərdilər. Yadıma ikinci sinif dərsliyində oxuduğum bir hekayə düşərdi.
“O sənin anandı?”
“Yox”.
“Nənəndi?”
“Yox”.
“Bəs nəyindi?”
“Qoca qadındı”.
Hər söhbətimizin axırında Fatma xala uşaq sadəlöhvlüyü ilə soruşardı:
- Can bala, Zaqatalaya gələcən?
- Bəs yox, xalacan, bəs yox?
Yalan demirdim. O vaxt yüz faiz inanırdım ki, (hələ də bu inamın yarıdan çoxu durur) Zaqatalaya gedəcəm və onu görsəm də, görməsəm də, məhz Fatma xala üçün gedəcəm.
Şəhərə qayıdacağım günün axşamı Fatma xalayla halallaşdım ki, sabah başım qarışıq olsa, onunla sağollaşmadan getməyim. Həqiqətən də, səhər onu heç yerdə görmədim. Əvəzində qəbul otağındakı tibb bacısı sakitcə bir konvert uzatdı. Fatma xala mənə məktub yazmışdı.
Maşına oturan kimi konverti açdım. Dama-dama vərəqdə uşaq xəttinə oxşayan sadə bir xətlə, kiril əlifbasıyla yazılmış məktubdu. Fatma xala bu müddətdə məni öz qızı kimi sevdiyini, bağlandığını vurğulayır, arzularını bildirir, sonda yenə Zaqatalaya qonaq çağırırdı. Vərəqin o biri üzündə ünvanını yazmış və bəlkə də məni şirnikləndirmək məqsədilə yanına bir gül şəkli çəkmişdi. Əlbəttə, onun ev ünvanını yazmasında təəccüblü heç nə yox idi. Bu yaşda qadın Feysbuk səhifəsini, ya elektron poçtunu yazası deyildi ki!
Mən nəsə kövrələn kimi olmuşdum. Maşın şəhərə doğru şütüdükcə ürəyimin lap dərinliyində səbəbini bilmədiyim bir gizilti baş qaldırırdı. Sanki həmişəlik ayrıldığım bu qadın kağızda, kiril əlifbasıyla məktub yazan və əyri-üyrü gül şəkli çəkən ən sonuncu insan idi.
Beləcə, mən - təhkiyə boyu vurğulayıb zəhlənizi tökdüyüm o ifadəni son dəfə təkrarlayıram,- öz əvvəlki həyatıma qayıdırdım. Bir azdan bu əhvalatdan tanıdığımız və tanımadığımız hər kəs öz yaşantısına dönəcək və mənim heç vaxt ağlıma gəlməyən həkimin o bədii cümləsi ilə desək, həyat adlı o əjdaha onları tək-tək udacaqdı. Onlar artıq hansısa əsərin qəhrəmanı olacaq qədər nəzərə çarpmayacaqdılar, cəmiyyət onları yenidən öz içində əridib, görünməz edəcəkdi. Hər daş öz yerində ağır olduğu kimi, həm də öz yerində daha rəngsizdi.
Və yəqin ki, biz hamımız - daha rastlaşmayacaq, bir araya gəlməyəcək adamlar bir-birimizin yadında yuxu kimi qalacaqdıq. Əsərlərin süjet xəttinə dəxli olmayan lirik ricətlər kimi həyatın ana xəttindən kənaraçıxmalar da bəzən daha maraqlı alınır. Nəzərə alsaq ki, ömür də uzun bir yuxudur, bu cür haşiyələr yuxu içində görülən yuxu kimi daha unudulmaz olur.
