Keçid linkləri

2024, 29 Mart, Cümə, Bakı vaxtı 15:49

Nizami Cəfərov: «Orfoqrafiya lüğətində prinsip pozulub»


Nizami Cəfərov
Nizami Cəfərov

-

ABGİR, ADHEZİYA, GƏLLAHI... AZƏRBAYCAN SÖZLƏRİDİRMİ?

«Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti» kitabının 6-cı nəşrində yer alan bəzi sözlər birmənalı qarşılanmayıb. Həmin sözlər «cordanabənzər», «ağzıheyvərə», «adheziya», «badgir», «badış», «bası», «bayqu», «bazı», «cacıq», «gəllahı», «gəbr», «gəncəfə», «giran», «giriban», «qoduş» və s.-dir.

Bu haqda «Report» xəbər verir.

Lüğətdə «abad» sözü «abadan», «abadanlıq», «abadanlanma», «abadanlanmaq», «abadanlaşma», «abadanlaşmaq», «abadanlaşdırma», «abadanlaşdırmaq», «abadanlaşdırılma», «abadanlaşdırılmaq», «abadlanma», «abadlanmaq», «abadlaşma», «abadlaşdırma», «abadlaşdırmaq», «abadca», «abadedən», «abadetmə», «abadıstan» və s. çoxsaylı əlavələrlə təqdim olunub.

Lüğətdə «ciring», «ciring-ciring», «ciringhaciring», «taqq», «taqqataq», «taqqataraq», «çırt», «çırt-pırt», «çırt-pırtlı», «çırtlı-pırtlı» və s. sözlər də yer alıb.

NİZAMİ CƏFƏROV: «PRİNSİP POZULUR»

Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədri, professor Nizami Cəfərov «Report»a müsahibəsində deyib ki, «Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti» kitabının 6-cı nəşri kifayət qədər zəngindir:

«Nəşrdə 110 mindən artıq söz var. Lüğətdə etiraz doğuran məsələlər də var. Azərbaycanda yeni yaranan Tərcümə Mərkəzində orfoqrafiya lüğəti ilə bağlı müzakirələr gedir. Mən də həmin qurumun Elmi Şurasının üzvüyəm. Təəssüf ki, parlament seçkiləri ilə əlaqədar son müzakirələrdə iştirak edə bilməmişəm. Onların gəldikləri nəticələr çox məhsuldardır. Tərcümə Mərkəzi təklif edir ki, işlək orfoqrafiya lüğəti olsun. Bu, onların ən uğurlu təklifidir, hətta kəşfidir. Belə bir lüğətə ehtiyac var. İdeal orfoqrafiya lüğəti dildəki bütün sözləri təsbit etməlidir. Tarixən dilimizdə mövcud olan və klassik ədəbiyyatımızda işlənən sözlər, folklorumuzda işlənən sözlər, hətta azərbaycanlının ömründə bir dəfə işlətdiyi söz də lüğətə düşməlidir. Ona görə də ən ideal vəziyyətdə olan orfoqrafiya lüğətinə ehtiyac var».

Dilçi-alim daha sonra deyib ki, Azərbaycanın orfoqrafiya lüğətləri nə ideal tələbata cavab verir, nə də ümumişlək leksikanı əhatə edir:

«Buna görə də prinsip pozulur. Görürsən ki, çox nadir işlənən bir söz lüğətdə var, amma çox işlənən söz yoxdur. Ona görə də həm bizim ideal, həm də bu gün dildə gedən prosesləri əhatə edən lüğətimiz olmalıdır. Hər bir kəsin istifadə edə biləcəyi lüğət olmalıdır. Hətta dili yaxşı bilən insan da ömrü boyu 7-8 min sözdən istifadə edir. Amma Azərbaycan dilinin indiki lüğətində orta hesabla 100 min söz var. Bu o deməkdir ki, insan ana dilində olan sözlərin 1/10-dən istifadə edə bilir. Amma bu o demək deyil ki, ana dilinin bütün sözləri lüğətdə olmamalıdır. O demək deyil ki, istifadə etdiyimiz 7-8 mindən ibarət lüğət hazırlanmalıdır. Amma bununla yanaşı, bu da nəzərə alınmalıdır. Kütlənin istifadə etmədiyi sözlərin işlək orfoqrafiya lüğətində olmasının elə bir əhəmiyyəti yoxdur».

«AFAQ XANIMIN BU İRADI MƏNƏ DƏ MARAQLI GƏLDİ»

N.Cəfərov lüğətin «ab» sözü ilə başlamasına da münasibət bildirib.

«Afaq xanımın bu iradı mənə də maraqlı gəldi. Bizim dilimizdə «ab» sözü varmı? Maraqlı mülahizədir. Təbii ki, bizim dilimizdə olan bütün sözləri əhatə edən bir orfoqrafiya lüğəti bu sözlə başlasaydı, buna göz yummaq olardı. İndiki lüğətin götürdüyü prinsipə əsaslansaq, o zaman Nəsiminin, Füzulinin, Xətainin dilində nə qədər sözlər işlənirsə, gərək onlar da lüğətə daxil olardı. «Ab» varsa, bütün sözlər daxil olmalı idi. Afaq Məsudun lüğətin «ab» sözü ilə başlamasına bildirdiyi etiraz doğrudur. Lüğət «ab» sözü ilə başlayır, arxasınca da «aba» sözü gəlir. Bu söz də ərəbcə atalar, babalar deməkdir. Onun arxasınca da «abad», «abadan», «abadanlaşmaq» və s. gəlir ki, ən böyük qüsurlardan biri budur. Lüğəti həddən artıq qrammatikləşdirməyə ehtiyac yoxdur. Çünki hər bir sözün o qədər sözdüzəldici şəkilçiləri var ki, istər-istəməz lüğəti şişirdir. Lüğət üçün birinci qüsur prinsipin pozulmasıdır. Lüğətə bir söz daxil edilir, başqa söz daxil edilmirsə, prinsip pozulur», - söyləyib Nizami Cəfərov.

XS
SM
MD
LG