Keçid linkləri

2024, 28 Mart, Cümə axşamı, Bakı vaxtı 13:15

Feridun Andaç. Atam və gilas ağacı


Feridun Andaç
Feridun Andaç
-

(Müəllifin icazəsi ilə çap edilir).


Feridun Andaç

ATAM VƏ GİLAS AĞACI
(Aytən Təhmasibin tərcüməsi)

(Hekayə)
İnsanları danışdıran çəkdikləri acılardır.
Mişel del Kastillo

(Bertan Onarana)


Yağış xəfifcə çisələməyə başlamışdı. Başımız atamla min ilin həsrətliləri kimi söhbətə qarışımışdı.

Gilas ağacının yarpaqları xışıldayırdı. Aradabir o, xışıltını dinləyirdim.

Anam “bu söhbət çaysız getməz”, - deyib samovara od salırdı.

Atam isə ağaca söykənib ətraf mühitin çirklənməsindən danışırdı.

Buradan, bu bağdan o yana bircə addım atmaq istəmədiyini, atarsa başqa bir dünyayla qarşılaşmağa dözə bilməyəcəyini deyirdi.

Tez-tez bağın ortasında qol-qanad açmış bir ağacın budaqlarına baxırdım.

Yaşıl, çəhrayı və yenicə qızarmağa başlamış gilasları yarpaqların arasından görə bilirdim.

Birdən hovuzdakı fəvvarənin səsini göy gurultusu batırır.

Bağın yaşıl örtüyünə çökən səs dalğalarını sanki görürəm.

Ətim ürpəşir.

Atam “sən göy gurultusundan həmişə qorxmusan”, - deyir.

Göy gurultusunun ardınca həmişə dolu gəlir.

Bütün günü ağacın daldasındakı çardaqda oturub sanki bağı beynimə köçürmüşdüm.

Atam bu bağı məktublarında “bircə mələkləri çatmır” - deyə təsvir edərdi.

Uşaqlığımızın keçdiyi şəhərdə min bir əziyyətlə saldığı bağın bənzərini burda yaratmışdı.

Sırf bu bağı sala bilmək üçün, şəhərdən kənarda, əlçatmaz, ün yetməz bir yer tapmış, elə o şəhərdə olduğu kimi əvvəl bağ yeri seçmiş, çardaq, hovuz yeri ayırmış və pöhrələrdən kəsdiyi qələmlər əkməyə başlamışdı.

Onun bu həngaməsinə çox da əhəmiyyət verməmişdim.

Mən ölkəni onun yaratdığı belə bir bağa çevirmək həvəsiylə alışıb-yanırdım.

Aradabir evimizə baş çəkdiyim zaman gördüyüm ancaq cücərmiş qələmləriydi, vəssəlam!

O elə hey əncir ağacları əkdiyindən, tənəkləri kükürdlədiyindən, mənim sevdiyim firəng üzümünün yetişdiyindən; toyuqlardan, dovşan və kəkliklərdən danışardı.

Özümü elə göstərərdim ki, guya qulaq asıram.

Tələsirdim, harasa vaxtında çatmağın təlaşıyla, od almağa gəlibmiş kimi evə dəyib aradan çıxırdım.

Anamın sevgi dolu, incik baxışlarının izi qalırdı üzümdə.

Atam həmişə, meyvə mövsümlərini “yaddan çıxarmamağımı ” məsləhət görürdü.

Hiss elətdirmədən, bağdakı ağacların adından danışaraq, nəyin nə vaxt, hansı mövsümdə edilməsini öyrətmək istəyir, nədənsə, torpağa ən yaxın məni görürdü.

Turgenevin “Atalar və oğullar”ını hələ orta məktəbdə oxuyarkən, böyüyüb boya-başa çatdığımız şəhər evimizin bağçasındakı çardaqda oxuyub bitirmişdim.

“Mən nihilistəm” - deyə- deyə ortalıqda gəzişirdim.

Bu sözüm küçədən evə, anamın qulağına “sənin oğlun nihilist olub“ şəklində gəlib çatmışdı.

“-İst”li hər şey təhlükəliydi o zamanlar.

Anam dərzi olduğundan, bunu stilist kimi bir şey hesab edib.

Lakin üstündən də “kommunist kimi bir şeydi” - deyiləndən sonra söhbəti atama açıb danışıb.

Bir dəfə axşamtərəfi bağda samovar yandırmaq üçün mən çır- çırpı yığır, atamsa samovarı alışdırmağa kömək edə-edə, “bu nihilistlik nədir, mənə bir başa sal, görüm, balam“, - dedi.

“Balam” sözündəki ədada bir doğmalıq duyulurdu.

Bəzən əsəbləşdikdə bu, yox olardı.

Deməli, əsəbiləşməmişdi, sadəcə, maraqlanırdı.

O vaxt utandığımdan atamın üzünə baxa bilməmiş, çardağın başında cərgə-cərgə düzülmüş şüşələrimə gözüm sataşmışdı. O sualın cavabını bilmirdim.

O günlərdə böyrümüzdəki meşədən və bağımızdan tutduğum böcəkləri kiçik dərman şüşələrinə yığıb kitab rəflərinə düzürdüm.

Anam qoxusundan şikayət edib hirsləndiyi üçün şüşələri bağa çıxartmış, mən də hirsi soyusun deyə “müəllim təbiət dərsiyçün istəyib“ - demişdim.

İndi də utanaraq və atama baxışlarımla şüşələri göstərərək, “hər şeyi araşdıran, sevdiyi işlərlə məşğul olan; böcəkləri qoruyan, heyvanlara qarşı şəfqətlə davranandır“, - demişdim.

Atam gülümsəmişdi.

Bu çox da inandırıcı deyildi.

Əlimdəki odun parçalarını atıb otağıma qaçmış, “Atalar və oğullar”ı götürüb gəlmişdim.

Bazarovun yadıma düşən sözlərinin əlimdə bərk-bərk tutduğum kitabın hansı yerində olduğunu tapmaq üçün səhifələrini o yan-bu yana çevirə-çevirə qalmışdım.

O gün samovar çayının buxarında, axşamüstü davamını oxuyacağımız “İncə Məmməd “ i bir yana atıb, “Atalar və oğullar” a başlamışdıq.

Həmişəki kimi oxuyan mən idim.

Sonralar adım “balaca kommunist” kimi çıxmışdı.

Nə olduğunu anlamırdım.

“Nihilistəm”, - deyib ortalıqda gəzməyim bütün ömrüm boyu həyat istiqamətimi müəyyənləşdirəcək hadisələrin başlanğıc nöqtəsi olmuşdu.

Bazarov qədər üsyankar idimmi?

Düşünmürəm.

Atamın doğma münasibəti ilə anamın avtoritar davranışı arasında özümü “torpağın oğlu” kimi hiss etdiyim günlərdə çöl sevgisi mənə qarşısıalınmaz coşqular yaşadırdı.

Bəlkə də bu romanı özümə bir belə yaxın hiss etməyimin səbəbi də bu idi.

Bunu "12 mart hadisələri" zamanı tutulub, uşaqlığımdan qoparılıb o cənub şəhərinin cəhənnəminə göndərildiyim zaman daha çox hiss edəcəkdim.

Özümə gələndə sanki pəncərədəki reyhanlardan heç ayrılmadığımı hiss etmişdim.

Bağımızı, atamla kitab oxumağımızı, anamı, bir də nədənsə Bazarovu xatırlayıb kimsəyə hiss etdirmədən ağlamışdım.

Atam yatmağa başlamışdı. Yağışın soyuğunu bədənimlə hiss edir, lakin gilas ağacının altından qalxmaq istəmirdim.

Halbuki gözlərimdən yuxu tökülürdü. Qalxıb səyahətə çıxmalıydım sanki.

Qollarının məni qoruyan istiliyinə sığınmışdım.

Hava qaralmışdı, yolumuzsa uzun idi.

Qonağı olduğumuz evin yiyəsi, gecə vaxtı ora getməyin çətin olduğunu demişdi.

Atam “bu günün işini sabaha saxlamayaq”, - deyib yola çıxmağa tələsdirmişdi.

Gedəcəyimiz kəndin sadəcə adını bilirdim: İqdasor.

Atamın xalası oğlu burda yaşayırdı. Arıçılıqla məşğul idi.

Aradabir bizə gələndə bal, pendir, kərə yağı gətirərdi.

“Yaşıl vadi”dən danışmaqdan usanmazdı.

Bünyamin əmimiz bizim gözümüzdə arı kimi işləyən, uşaqları başa düşən adam idi.

Təqaüdə çıxdıqdan sonra o kəndə köçmüşdü.

“Bunlar həqiqidi, xalanızın uydurma nağıllarından deyil”, - deyib danışdığı ayı hekayələrini nəfəsimiz kəsilə-kəsilə dinləyirdik.

Qorxumuzdan bizə maraqlı olan sualları da verə bilmirdik.

Sanki ayılar hardansa çıxıb bizim bağımıza gələcək, - deyə dilimiz tutulurdı.

Bu marağını atama da yoluxdurmuş, gətirib bağımızın bir küncünə dörd arı pətəyi yerləşdirmişdi.

Ayıların bağçalara gəlib arı pətəyini necə apardıqlarını dinlədikcə nitqimiz quruyurdu.

Zil qaranlıqda qabağımızda zəif bir işartı var idi.

Velosipedin arxa təkərindən çıxan səslə atamın danışdığı nağıl məni yuxulatmış, qollarının istisində yuxuya getmişdim.

Oyandım ki, yağış yağır, biz də yerimizdə dayanmışıq.

Velosipedin təkəri partlamışdı. Atam əlindəki fənəri mənə verdi ki, velosipedin arxa təkərini düzəltsin.

Plaşımızdan “çadır qurub” altına girmişdik.

Atam təkəri yamamağa iki dəfə cəhd etsə də, alınmamışdı.

Yağış güclənmişdi. Çəmən və torpaq qoxusuyla birgə yağışın soyuğu da bədənimə işləyirdi.

Atam, “balam, əlini ver, bundan sonra piyada gedəcəyik” - deyərək sol əliylə sağ əlimi, sağ əli ilə isə velosipedi tutub yola davam edəcəyimizi söyləmişdi.

Sol əlimdəki fənəri, yağışın islatmasına baxmayaraq, bərk- bərk tutmuşdum.

Atam aradabir onu yandırmağımı istəyirdi.

Mən ayılardan, Bünyamin əminin danışdığı hekayələrdən söz salırdım.

Atamsa bu türkünü zümzümə edirdi:

Yavru- yavru hüma* quşu yüksəklərdən səslənər

Ağam, yar qoynunda bir cüt sona bəslənər

Yavru -yavru sən ağlama kirpiklərin islanar,

Ağam,mən ağlaram, gülüm, belə, belə dəli könül uslana

Yavru, sən bağ ol ki, mən bağçanda gül olum!

Ağam, layiqəmmi yanıb, yanıb kül olum?!

Yavru -yavru sən əfəndim, mən qapında qul olum

Ağam, qoy desinlər, belə, belə, belə bu da bunun quludur.


Səsi çox təsirliydi.

Bilirdim ki, ilk sevdiyi qadın gedəcəyimiz yerdə yaşayır.

Şəhərdə, bir xınayaxdı gecəsində uzun, qara saçlı, gözəl gözlü gənc bir qadın qardaşımla məni qucağına almış, bağrına basıb ağlamışdı.

Uşaq olduğumuz üçün nə onu, nə də bizdən gözlərini çəkməyən qadınların pıçhapıçlarını başa düşə bilməmişdik.

Sonralar öyrənmişdim ki, bizim Leyla bacı dediyimiz gözəl qadın atamın ilk məhəbbəti olub.

Mən, Bünyamin əminin “yaşıl vadi”sinə, arı pətəklərinə meyvə bağçasına çatmağı, çıxacağımız qızılbalıq ovunun necə keçəcəyi haqda düşünürdüm.

Atam isə sevdalı türkülərə qarışmışdı.

Gözümdən yuxu tökülürdü.

Məni o gəzintidən anamın səsi ayırdı. Söykəndiyimiz gilas ağacının ilk pöhrəsini əlimdə tutaraq velosipedlə, günəşli bir gündə şəhərə qayıtmağımızı xatırlayıram birdən.

Bu şəhərə köçən zaman atam həmin gilas ağacından pöhrəsindən qələm edib burdakı bağa əkmişdi.

Qol-budaq atan gilas ağacının ona həmişə məni xatırlatdığını deyən anamın “yağışın altında yatmayın” - deyə bizə xəbərdarlıq etməsini qulaqardına vurub yenidən o xəyallara qayıdıram.

Ankara, 26-27 may 1999

__________
Hüma* - əfsanəvi quş
XS
SM
MD
LG