Keçid linkləri

2024, 29 Mart, Cümə, Bakı vaxtı 12:41

Əsəd Cahangir Əkrəm Əylislini özündən çıxardı (Verilişin mətni)


Yeni kim, köhnə kim? Azərbaycanda ən yeni ədəbiyyatı kimlər yaradır?

Azadlıq Radiosunun "Pen klub" verilişindəki müzakirəyə studiyada “Ulduz” jurnalının baş redaktoru Elçin Hüseynbəyli, "Ən yeni ədəbiyyat" seriyasında romanı çap edilmiş yazıçı Pərviz Cəbrayıl, ədəbi tənqidçi Əsəd Cahangir, telefonda isə xalq yazıçısı Əkrəm Əylisli və "Ən yeni ədəbiyyat" seriyasını nəşr edən “Qanun” nəşriyyatının rəhbəri Şahbaz Xuduoğlu qoşulublar.


Əsəd Cahangir:

- Aqşinin romanı haqqında mən yazdım da. Doğrudanmı bu ən yeni ədəbiyyatdır? Və yaxud da Sevinc Pərvanənin «Şəhər» romanı.

Şahbaz Xuduoğlu:

- Axı bu "Ən yeni ədəbiyyat" adı niyə kimisə narahat etməlidir. Adın üzərində niyə bu qədər düşünülür, sevinməkdənsə sanki əsəbləşirlər.

Mən inandığım ədəbiyyat qorxmayan, çəkinməyən, yaltaq, ikiüzlü olmayan, sözü necə gəldi deməyi bacaran ədəbiyyatdır.

Əkrəm Əylisli:

- Adları çəkilən yazıçılarda məni cəlb edən budur. Nökər xislətli, kölə əhvallı, gənc yaşından ona buna yarınmaqla məşğul olan cavanlar böyük ədəbiyyatı yarada bilmirlər.

Məsələ burasındadır ki, gedib Yazıçılar İttifaqının qapısı ağzında boynunu büküb prezident təqaüdü alanlar artıq o pilləkənləri qalxanda ittifaqın binasına, öz yazıçılıqlarını itirmiş olurlar.

Əsəd Cahangir:

- Əkrəm müəllim, siz uzun müddət Yazıçılar Birliyinin üzvü olmusunuz, onun orqanlarında işləmisiniz.

Nəyə görə Yazıçılar Birliyinə getmək, onun pilləkənlərini qalxmaq köləlik sayılmalıdır, bu mənə aydın deyil.

Elçin Hüseynbəyli:

Əkrəm Əylisli Azadlıq Radiosunda. 26 may 2010
– Azadlıq nə ilə ölçülür, haradasa işləməkləmi, deputat, məmur, jurnal redaktoru olmaqlamı, bilmirəm.

Amma mən pilləkəni qalxanda çox qürurla qalxıram.

Pərviz Cəbrayıl:

- Digər tərəfdən yazar özü deyə bilməz ki, mənim yazdığım ən yeni ədəbiyyatdır. Bunu ən yeni tənqidçilər deyəcək. Halbuki, o tənqidçilər indi bizdə yoxdur.

Məsələn onu Əsəd Cahangir, Tehran Əlişanoğlu heç vaxt deyə bilməyəcək. Çünki onlar köhnə tənqidlərdir...

VERİLİŞİN MƏTNİ (DAHA ƏTRAFLI) AŞAĞIDA, AUDİOYAZINI TAM ŞƏKİLDƏ BURDA DİNLƏ

DAVAMI


Azadlıq Radiosu:

- Elçin bəy, yeni ədəbiyyat deyilir, ən yeni ədəbiyyat və s. deyilir. Kimlər yaradır bunu və söhbət nədən gedir, yeni yazarlardan ya yeni üslübdan, cərəyandan, ya nədən?

Elçin Hüseynbəyli:

- Tək mən yox, çoxları bu cür düşünür ki, yeni ədəbiyyat özü bir şərti bölgüdür.

Şahbaz Xuduoğlunun, mənim həmkarımın, naşirin "Ən yeni ədəbiyyat" seriyası - yeni müəllifləri üzə çıxarmaq - eksperiment tipli bir seriyanın buraxılması anlamına gəlir.

İkinci anlamda ən yeni ədəbiyyat isə yəqin yaxşı ədəbiyyatdır. Sadəcə mən demək istəyirəm ki, Auditoriya bu cür söz oyununa, bu cür pafoslu şeylərə aldanmalı deyil.

Ən yeni ədəbiyyat hələ yaxşı ədəbiyyat demək deyil.

Sadəcə olaraq yeni ədəbiyyat son dövrlər yazılan ədəbi məhsulların ictimaiyyətə təqdimatıdır. O ki, qaldı mənə, mən özümü yeniliyə can atan köhnə ədəbiyyatın nümayəndəsi hesab edhirəm.

Azadlıq Radiosu:

- Hər halda yazırsınız, yazdıqlarınızı indi nəyə aid edək?

Elçin Hüseynbəyli:

Elçin Hüseynbəyli
- Köhnə mənə daha çox sərf edir.

Azadlıq Radiosu:

- Şahbaz bəy, siz ən yeni ədəbiyyat seriyasından kitablar nəşr edirsiniz.

Necə müəyyənləşir ən yeni ədəbiyyat, kimin əsərini çap edilməsi işində müəllifləri hansı meyarlarla müəyyən edirsiz? Bizə gələn dinləyici suallarında da seçimi aparanların tə dərəcədə ədəbiyyata dəxli olduğunu soruşurlar.

Şahbaz Xuduoğlu:

- Ümumiyyətlə birinci növbədə bu layihənin tətbiqində öz fikirlərimi əsas götürürəm. Sonradan - qəbul etdiyim əsərləri zövqünə inandığım adamlara göndərirəm.

Onlar rəyi yazılı formada verirlər ki, sonradan o rəyin arxasında dayana bilsinlər. Şübhəsiz ki, məqsəd ədəbiyyata yeni kefiyyətin gətirilməsidir. Yazıyla bağlı yox, həm də oxucu keyfiyyəti, ədəbiyyatı gündəmə gətirməkdir.

Məncə "Ən yeni ədəbiyyat" seriyası qismən də olsa istəyinə nail olub.

Bizim üçün əsas odur ki, bu vaxta qədər kənarda qalan, öz əsərlərini çap etmək imkanı olmayan yazarları çap edək. Əsərləri bazara təqdim etmək, oxucuya çatdırmaq.

"Ən yeni ədəbiyyat"ın iddiası çox böyükdür. Bəlkə də yaxşı səslənmir, amma biz o böyük iddianın arxasınca gedirik. Niyyətimiz xoşməramlıdır, iddiamız böyük olsa da.

Azadlıq Radiosu:

- Pərviz Cəbrayıl, siz necə fikirləşirsiniz, sizin bu seriyadan olan «Yad dildə» əsərinizin o seriyadan olmayan əsərlərdən fərqi nədədir, yenilik, köhnəlik bölgüsü baxımından?

Pərviz Cəbrayıl:

- Əvvəla onu deyim ki, ədəbiyyatın köhnəsi-təzəsi ola bilməz.

Ədəbiyyat əvvəli və sonu olmayan prosesdir.Burada hansısa əsərlər təzə ola bilər, müəlliflər təzə ola bilər, yeniləşə bilər. "Ən yeni ədəbiyyat"ın özünə də elə baxmaq lazım deyil.

Söhbət sözün birbaşa mənasında ən yeni ədəbiyyatdan gedir. Söz birləşməsi kimi. O vaxt bizim kitabların adı olurdu - yeni tarix, ən yeni tarix.

Bu bir xronolojilik ifadə edir özündə. Seriyanın adı bir az da buna aiddir ki, söhbət ən yeni çağın ədəbiyyatından, yazarlarından, əsərlərindən gedir.

Mənim romanım da demək ki, ən yeni ədəbiyyat nümunəsidir, buna bənzər bir şeydir. Təbii ki, iddialar öz yerində qalır. Amma bütövlükdə bu sadəcə geniş anlamda ədəbiyyatdır.

Əsəd Cahangir:

- Bilirsiniz, "Ən yeni ədəbiyyat" seriyasından buraxılan kitabların demək olar ki, əksəriyyətini oxumuşam. Hesab etmirəm ki, seriyanın üzərinə "Ən yeni ədəbiyyat" yazmaqla o doğrudan da ən yeni ədəbiyyat olur.

Ədəbiyyat onun içində olmalıdır. Hamının özünə yarlıq yapışdırmağa ixtiyarı var, amma bu heç nə demir. Mən də kitab çap etdirib üstünə ən yeni tənqid yazaram.

Bu o demək deyil ki, mən olacam ən yeni tənqidçi. Bu, reklam xarakteri daşıyan bir addımdır.

Şahbaz Xuduoğlu:

- Axı bu "Ən yeni ədəbiyyat" adı niyə kimisə narahat etməlidir. Addı da qoymuşuq.

Əsas niyyət odur ki, yeni yaranan ədəbiyyatı, əsərlərini çap etdirmək imkanı olmayan yazarların kitablarını çap edirik. Adın üzərində niyə bu qədər düşünülür, sevinməkdənsə sanki əsəbləşirlər.

Əsəd Cahangir:

- Heç kəs əsəbiləşmir. Şekspirin «Romeo və Culyetta»sında Culietta Romeoya deyir ki, «Romeo adını dəyiş. Sənin yalnız adın mənə düşməndir. Bununla səndən heç nə əskilməyəcək».

Demək istəyirəm ki, ad önəmli bir şey deyil. Əsas mahiyyətdir. Doğrudanmı o adın altında onun mahiyyətinə uyğun olan fakt var. Mən o əsərləri oxumuşam. Aqşinin romanı haqqında mən yazdım da. Doğrudanmı bu ən yeni ədəbiyyatdır?

Amma oxucuda belə bir təəssürat yaranır ki, bizim ən yeni ədəbiyyatımız həqiqətən də Aqşinin «Göləqələmsancan» romanıdır. Və yaxud da Sevinc Pərvanənin «Şəhər» romanıdır.

Mən demək istəyirəm ki, Şahbaz bəy, siz çox gözəl bir işə başlamısınız. Amma təəssüf ki, götürdüyünüz sərlövhəyə uyğun əsərlər çap etdirmirsiniz. Mənim əlimdə çox ciddi faktlar var.

Şahbaz Xuduoğlu:

Əsəd Cahangir
- Siz Aqşini, Sevinci bəyənməyə bilərsiniz. Bu öz işinizdir.

Əsəd Cahangir:

- Tək mən yox, ümumi ictimai rəy də belədir. Siz ictimai rəylə hesablaşmalısınız.

Şahbaz Xuduoğlu:

- Mən sizin yazılarınızı da izləyirəm. Sizin ədəbi tənqidin müasir nümayəndəsi kimi tənqidlərinizə də çox normal yanaşıram.

Amma öz tutduğum işdən də geri çəkilən deyiləm. Cavanlar var, öz əsərlərini bu seriyada görmək istəyirlər. Müraciətlər həddən artıq çoxdur.

Biz seçib yenilərini də çap edəcəyik. Mən inandığım ədəbiyyat qorxmayan, çəkinməyən, yaltaq, ikiüzlü olmayan, sözü necə gəldi deməyi bacaran ədəbiyyatdır.

Mən belə görürəm ədəbiyyatı. Mən onu ideoloji bir şeyin daşıyıcısı kimi görmürəm.

Mən insanların ağrısını, problemini önə gətirən ədəbiyyatın tərəfindəyəm və bu mövqeyimi də kimsə tənqid edə bilər.

Azadlıq Radiosu:

- Əkrəm müəllim, bir köhnə ədəbiyyatın nümayəndəsi kimi siz nə deyə bilərsiniz?

Əkrəm Əylisli:

- Canım-gözüm, əvvəla mən köhnə ədəbiyyatın nümayəndəsi deyiləm. Mənim ədəbiyyatım köhnəlibsə əgər….

Azadlıq Radiosu:

- Yox, mən bir fərd olaraq, yəni yaşlı nəslin nümayəndəsi kimi deyirəm.

Əkrəim Əylisli:

- Onda qocaman yazıçı demək olar. Əvvəllər qocaman yazıçılar deyərdilər.

Azadlıq Radiosu:

- Dinləyici yazır ki, Əkrəm Əylisli deyir «Ətirşah masan» son 20 ildə ən güclü kitabdır…

Əkrəm Əylisli:

- Mən ömründə elə şey demərəm. Onu kimsə mənim adımdan uydurub. İndi belə şeylər dəbdədir.

Onu deyən adamlar qoy desinlər mən bunu harada demişəm, ya yazmışam. Bu mənim əxlaqıma, ədəbiyyata, yaradıcılığa münasibətimə qəti sürətdə yaraşmayan bir sözdür.

Belə şeyi mən heç bir əsərim haqqında deməmişəm. Halbuki sovet dövründə «Mənim nəğməkar bibim» və «Tənha narın nağılı» povestlərimə görə komsomol mükafatı almışam.

Hələ Şoloxov təkid edirdi ki, SSRİ dövlət mükafatı versinlər, bizimkilər qoymadılar.

Mənim adımdan danışanlara, bütün o ədəbiyyatçıların hamısına deyirəm. “Tənha narın nağılı” kimi bir əsəri ortaya çıxarsınlar, mən ondan sonra nə ədəbiyyat haqqında danışaram, nə də bir cümlə yazaram.

Azadlıq Radiosu:

- Niyə ki. Qoy çıxartsınlar, siz də danışın də, axı ədəbiyyat belə inkişaf edir.

Əkrəm Əylisli:

- Yoxdu axı, yoxdu! Olanları da pis gündə təqdim edirlər. Ədəbi tənqid hökmən olmalı idi. Özü də öyrətmək üçün deyil, oyatmaq, ədəbiyyata yeni fikir gətirmək üçün.

Amma ədəbi tənqid boğuldu, yerində jurnalistlərin ədəbiyyat haqqında cürbəcür, az ağlasığan və ağlasığmayan mülahizələri başlandı.

Azadlıq Radiosu:

- Əgər ədəbi tənqid boğulubsa, yoxdursa, onda Əsəd Cahangir nə işlə məşğul olur?

Əkrəm Əylisli:

- Əsəd Cahangirin yaradıcılığına mən bir o qədər də yaxından bələd deyiləm. Mən onu oxumamışam, nə deyim.

Azadlıq Radiosu:

- Bəs onda necə deyə bilirsiniz ki, ədəbi tənqid yoxdur?

Əkrəm Əylisli:

- Ola bilər Əsəd Cahangir Belinski, Dobrolyubov dövründən qalan müəyyən ənənələri davam etdirir. Oxumamışam, nə deyim.

Azadlıq Radiosu:

Şahbaz Xuduoğlu
- Elçin bəy, siz də əsərlər yazmısınız və yazırsınız. Əkrəm Əylisli isə deyir ki, ortaya çıxarılası əsərlər yoxdur. Oxumur belə deyir, ya doğudan da oxuyur, amma yoxdur?

Elçin Hüseynbəyli:

– Əkrəm müəllim bizim böyük yazıçılarımızdan biridir. O demək istəyir ki, daha çox hay-küy var.

Şahbaz Xuduoğlunun layihəsi təqdirəlayiqdir. Mən bunu birinci gündən təqdir etmişəm.

O demir ki, ən yaxşı əsərləri məhz onlar ortaya qoyurlar.

Sadəcə imkanı olmayan, eyni zamanda yeniliyə can atan cavanların əlindən tutur, həmin seriyadan kitabları buraxır. Ancaq "Ən yeni ədəbiyyat" hələ yaxşı ədəbiyyat demək deyil.

Bu o demək deyil ki, onlar ədəbiyyatda qalacaqlar. Bu, həvəs də ola bilər.

Və ən yeni ədəbiyyat yaranırsa, ədəbi tənqid də sözünü deməlidir. Ancaq ən yeni ədəbiyyatı müzakirə ediriksə, ən yeni ədəbiyyatı kimlər yaradır söhbəti gedirsə, yəqin elə bu insanlar yaradırlar.

Onun içindən nə çıxacaq, nə çıxmayacaq, təcrübəli, qocaman yazarları təmin edəcəkmi, bu məsələ çox mücərrəd bir şeydir, konkret deyil ki, bir söz demək də olmur.

Əkrəm Əylisli:

– O yazıçılar ki var, indii adlarını eşidirik, ilk dəfə onların şerlərini oxuyanda yenilik ruhu duymuşam.

Amma bunlarda məni cəlb edən azad ruh, daxili, insani azadlıqdır. Konvertdə ATƏT tərəfindən gətirilmiş azadlıq yox. Azad düşüncə tərzi, azad yaşayış tərzi.

Adları çəkilən yazıçılarda məni cəlb edən budur. Nökər xislətli, kölə əhvallı, gənc yaşından ona-buna yarınmaqla məşğul olan cavanlar böyük ədəbiyyatı yarada bilmirlər.

Biz Şahbaz bəyin ortaya çıxartdığı bu imzalara ümid yeri kimi baxırıq.

Ədəbiyyatımızın ruhi köləlikdən azad olmağına şans kimi baxırıq. Söhbət bu əsərin hər hansı birinin bədii cəhətdən aşağı, yaxud yuxarı olmasından getmir.

Söhbət ondan gedir ki ədəbi mühitimizdə azad, alçalmadan-əksilmədən yazıçılıqla məşğul olmaq istəyən insanlar görürük.

Məsələ burasındadır ki, gedib Yazıçılar İttifaqının qapısı ağzında boynunu büküb prezident təqaüdü alanlar artıq o pilləkənləri qalxanda ittifaqın binasına, öz yazıçılıqlarını itirmiş olurlar.

Bizdə ümid var ki, bu dostlarımızda belə bir daxili etiqad, arzu istək var ki, onlar yeni olacaq. Bizdən əvvəlki sürtülmüş, əxlaqını o pilləkənlərin üstündə itirənlərdən olmayacaqlar.

Əsəd Cahangir:

- Əkrəm müəllim, siz uzun müddət Yazıçılar Birliyinin üzvü olmusunuz, onun orqanlarında işləmisiniz.

Nəyə görə Yazıçılar Birliyinə getmək, onun pilləkənlərini qalxmaq köləlik sayılmalıdır, bu mənə aydın deyil.

Niyə yazıçılar birliyini kölə məkanı hesab edirsiniz. Mən yazıçılar birliyinin üzvüyəm, 10 ildir orada işləyirəm, müdafiə etməyə də haqqım var oranı.

İkincisi, Əkrəm müəllim, yadımdadır Milli Məclisi tənqid etdiyiniz «Ətirşah masan» romanını yazandan (romanı yazanda deputat deyildiniz) bir neçə il sonra deputat oldunuz.

Və deputat olduqdan sonra jurnalist xanım bu barədə soruşanda az qala 2-3 il əvvəl yazdığınız romandan imtina etdiniz. Dediniz yox, bu, konkret bir ovqatın ifadəsi idi. Mən artıq o fikirdə deyiləm.

Bəs niyə onda siz deputatlıq naminə azadlığınızı əldən verdiniz jurnalist qarşısında, amma hansısa bir gənc oğlan kənddən gəlibsə, ən adi məişət problemini həll etməyə imkanı yoxdursa, nəyəsə, harasa gedib üz tutursa, siz onu kölə adlandırırsınız.

Əkrəm Əylisli:

- Səsini eşidirəm, o kimdi orda danışan? Tanımıram.

Azadlıq Radiosu:

- Tənqidçi Əsəd Cahangir.

Əkrəm Əylisli:

- Hə o Əsəd Cahangir... 99 sifət göstərib sonra da... Sən mənə şər atma!

Əsəd Cahangir:

- Sizin məni tanıyıb-tanımamağınızın mənim üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur.

Pərviz Cəbrayil:

- Əsərlər niyə yoxdu? Var. Bu gün hətta aktivləşib ədəbi proses. Onu da deyim ki, bu «Ən yeni ədəbiyyat» ifadəsinin başına ip salmaq lazım deyil.

Bu ən azı bir çağı ehtiva edir. Bu ən yeni ədəbiyyatın ən yeni bir layihəsidir. İmkan yaratmaq lazımdır ki, ən yeni ədəbiyyatı yaradacaq adamlar bu layihə vasitəsilə üzə çıxa bilsinlər.

Çap olunanlardan kimlərsə o ədəbiyyatı yaradacaqlar ya yox, o, sonra bilinəcək.

Digər tərəfdən yazar özü deyə bilməz ki, mənim yazdığım ən yeni ədəbiyyatdır. Bunu ən yeni tənqidçilər deyəcək. Halbuki, o tənqidçilər indi bizdə yoxdur.

Məsələn onu Əsəd Cahangir, Tehran Əlişanoğlu heç vaxt deyə bilməyəcək. Çünki onlar köhnə tənqidçilərdir.

Azadlıq Radiosu:

- Onda həmin əsərlər gərək gözləyələr ki, təzə tənqid yaransın. Köhnəlməzlər o vaxta qədər?

Pərviz Cəbrayil:

- Əsər könəlirsə onun nəyi ədəbiyyat oldu. Köhnələn çıxacaq aradan. Əkrəm müəllim çox gözəl dedi ki, burada ən yeni şey ilk növbədə həmin layihədə çap olunan müəlliflərin azad olmalarıdır.

Onlar ölkədəki hər bir ictimai-siyasi hadisəyə mövqe bildirən, heç bir dövlət qurumundan maliyyələşməyən, asılı olmayan və ruhən azad adamlardır.

Əsəd bəy, deyir ki, niyə Yazıçılar Birliyinə girən adam azad ola bilməz. Çünki o Yazıçılar Biliyinin özü azad deyil. Dövlətdən maliyyələşir. Heç bir məsələyə də səslərin qaldırmırlar.

Əkrəm Əylisli:

- Ən yeni ədəbiyyat ən yeni düşüncə tərzi olan ədəbi şəxsiyyətlər yaradacaq. Şəxsiyyəti olmayan kəs heç vaxt yeni ədəbiyyat yarada bilməz.

Söhbət gedirsə ki, ən yeni ədəbiyyat bu kitabların seriyası kimi nə dərəcədə özünü doğruldur, əgər Şahbaz bəy əvvəlcədən mənimlə məsləhətləşsəydi ona daha münasib ad tapıb qoya bilərdik.

Ən yeni ədəbiyyatı ola bilər ki, cavan yazmasın. Ən yeni, gözəl bir əsəri 70 -80 yaşlı bir adam da yaza bilər.

Azadlıq Radiosu:

Pərviz Cəbrayıl
- Elçin bəy, siy Yazıçılar Birliyinin orqanı olan «Ulduz» jurnalının baş redaktorusunuz, azad deyilsiniz?

Elçin Hüseynbəyli:

– Azadlıq nə ilə ölçülür, haradasa işləməkləmi, deputat, məmur, jurnal redaktoru olmaqlamı, bilmirəm.

Amma mən pilləkəni qalxanda çox qürurla qalxıram. Əkrəm müəllimin dediyində həqiqət ondadır ki, doğrudan da yazıçılar birliyinə yaşından asılı olmayaraq elə adamlar üz tutur ki, müəyyən təmənnası var.

Məsələn, təqaüd almaq məqsədilə. Yəni belələri var. Amma, Əkrəm müəllim də dedi, insan daxidən azad olmalıdır. Məsələn mən indiyə kimi nə söz demişəm bunu yenə də təkrar edə bilərəm, sözümün dalında duraram.

O başqa məsələ ki, insan müəyyən hadisələr, ictimai siyasi proseslər barədə danışanda öz fikirlərini korrektə edə bilər. Bu, dünya görüşünün artması ilə də bağlı ola bilir.

Əvvəllər elə bilirdik çıxıb "Azadlıq" qışqırmaqla hər şey olur. Sonra məlum oldu ki, bizə hüquq lazımdır. O hüquq indi də çatışmır.

Özümüzdə- yazıçısında, deputatında, məmurunda da bu cürdür. Amma insan nəyəsə layiqdirsə, yaxşı yazıçıdırsa dövlət ona təqaüd də verə bilər, xalq yazıçısı adını da verə bilər.

Əkrəm Əylisli:

- Yaxşı yazıçını necə seçirsiniz?

Elçin Hüseynbəyli:

- Mən yazıçı seçmirəm, Əkrəm müəllim.

Əkrəm Əylisli:

- Sovet dövründə bütün sovet respublikalarından, yüz neçə milyonluq böyük ədəbiyyatı olan Rusiyadan hamısı birlikdə cəmi 6 min üzv var idi Yazıçılar İttifaqının. İndi siz ora 2000-ə yaxın yazıçı yığmısınız.

Əgər o boyda sovet ölkəsində olan yazıçının indii üçdə bir hissəsi qədəri Azərbaycan Yazıçılar İttifaqındadırsa, o yerdə ədəbiyyatın nüfuzu ola bilməz.

Ədəbiyyatın nüfuzu yazıçıların keyfiyyətindədir, yazıçıların yaradıcılığa münasibətindədir. Deyirsən ki, layiq olanlar niyə almasın.

O, ədəbiyyatı inkişaf etdirməyin yolu deyil. Neçə ildir təqaüd verirsiniz, hansı təqaüd alan yazıçı elə bir əsər çıxarıb qoyub ortaya ki, onun haqqında məmnuniyyətlə müzakirə edək.

Ona deyək ki, doğrudan da yeni Azərbaycan ədəbiyyatıdır. Etməmişik axı. Bax ağrı bundadır.

Elçin Hüseynbəyli:

- Yazıçılar Birliyi heç vaxt ədəbiyyat yaratmayıb. Yazıçılar Birliyi bir struktur olub, ədəbiyyatın təşkilatlanmasımı, sistemlənməsimi ilə məşğul olub.

Bəli, üzvlər doğrudan çoxdur. Amma bilirsiniz əgər biz ona qələm qardaşları ittifaqı kimi baxırıqsa, onun içində zəifi də olacaq, güclüsü də.

Azadlıq Radiosu:

- Şahbaz bəy, siz əsəri necə seçirsiniz, şəxsiyyətə, ya əsərə görə?

Şahbaz Xuduoğlu:

- Bilirsiniz əlbəttə ki mətn maraqlı olmalıdır. Ən böyük seçim mətnin maralqı olmasıdır. Seçimin əsas qayəsi, əsas meyarı da odur. Sonra şübhəsiz kitabın yayılması, dağılması satılması və s. Naşirlə yazıçı arasında münasibət düzgün qurulmalıdır.

Azadlıq Radiosu:

- Yazıçının şəxsiyyəti sizin xoşunuza gəlməsə, maraqlı əsəri çap etməkdən imtina edərsinizmi?

Şahbaz Xuduoğlu:

- Bu mənim üçün köhnədə qalan temadır. Yazıçının şəxsiyyəti mənim xoşuma gəlməyə bilər, maraqlı əsəri varsa ortalıqda, niyə onu çap etməyim ki.

O barədə düşünmürəm. Yazıçılar İttifaqının üzvü olan İlqar Fəhminin əsərini də çap etmişəm. Yaxud Şərif Ağayarın kitabını çap etmək istəyirəm.

Yəni mənim üçün fərqi yoxdur, yazıçı hansı ittifaqı təmsil edir, mətn yaltaq deyilrsə, Azərbaycanda yeni fikir, düşüncə daşıyıcısıdırsa, niyə də biz onu çap etməyək.

Efirə sual. Əsəd bəy, Qaraqanın romanı neçə il idi çıxmışdı, niyə indiyə qədər onun haqqında 4 hissəli tənqid yazmırdın, indi birdən yazdın. Şəxsən mən sənin obyektivliyinə inanan adam idim, demək ki yanılmışam.

Əsəd Cahangir:

- Əvvəla “A” romanı çoxdan çıxmayıb – 1 ildi çıxıb. Ümumiyyətlə əsər necə yazılır? Yazıçı əsəri uzun müddət fikirləşir, sonra oturub yazır.

Necə ki İsmayıl Şıxlı “Dəli Kür”ü ömür boyu düşünüb sonra yazıb.

Anar “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”ni 1 ilə yazıb, amma bəlkə də onu 40 ilə düşünüb.

İndi yazıçı 40 il düşünb ortaya çıxardığını deyirlər dərhal tənqid et. Elə bilirlər tənqidçi sindikatdı, dərhal tənqid istehsal etməlidir.

Elə deyil. O əsəri mən beynimin, ürəyimin süzgəcindən keçirməliyəm, buna vaxt lazımdı. Konveyer üsulu ilə sovet tənqidi olurdu, çünki sifarişli idi.

Üstündən bir il keçib, tamamilə normal vaxtda yazmışam. İkincisi, əsər bu yaxınlarda mükafata layiq görüldü və haqqında böyük dartışmalar başlandı.

Mən Universitetdə işləyirəm – Xarici Dillər Universitetində. Pərvizin “Öləngi” romanı haqda niyə danışmırlar. 10 ildi çıxıb, niyə o əsər haqda sual vermirlər tələbələr? "A" haqda verirlər?

Pərviz Cəbrayıl:

- “Öləngi” romanı ilə “A” romanını.qətiyyən müqayisə etmək olmaz. O əsərin çap olunduğu dövr, yayılma şəraiti - bunlar hazırkı dövrdən tamamilə fərqlənir.

Və sənin orda oxuyan tələbələrin o sualı verə bilməzlər. Sənin tələbələrinin 18 yaşı var, o roman isə 10 il qabaq yazılıb.

Əsəd Cahangir:

- Yox, mən o mənada müqayisə etmədim, sən məndən misal çəkdin, mən də səndən çəkdim. Mən demək istəyirəm ki, tələbələr “A” romanını oxuyur.

Böyük əksəriyyət də bəyənir. Mən də müəlliməm və audoriyanın nəfəsini duyuram.

Həm də ona görə roman haqda yazmışam. Bundan başqa əsər mükafat alandan sonra ona hədsiz haqsız hücumlar oldu.

Digər tərəfdən axır 20 ildə “Qocalar bizə meydan vermir” deyən cavanlar özlərindən də gənc – 17 yaşlı oğlanın uğurunu qısqanclıqla qarşıladılar. Onda dedim ki, aha, bax indi analitik təfəkkürün və yazının yazılmaq vaxtıdır.

Pərviz Cəbrayıl:

- Əsad bəyin dediklərindən mən belə qənaətə gəldim ki, o bu məsələdə tənqidçi kimi yox, hüquq müdafiəçisi kimi çıxış edib. Ədalətin bərpası, sentimental hisslər...

Əsəd Cahangir:

- Ədalətin bərpası nə vaxtdan sentimental hiss olub? Sənin son yazdığın ”Yad dildə” əsərinin mahiyyətində ədalətin bərpası durur. Belə çıxır ki supersentimental yazıçı sənsən.

Pərviz Cəbrayıl:

- Əgər siz ədalətin bərpasına çalışırsızsa, onda niyə Pərvizin üstünə tökülüşəndə müdafiə etmədiniz onu? Söhbət ondan getmir.

Söhbət ondan gedir ki, Yazıçılar Birliyinin seçdiyi, Rəşad Məcidin seçdiyi, Abdullayevin, nədi onun adı...

Əsəd Cahangir:

- Necə yəni, siz bizim dünya şöhrətli yazıçımızı tanımırsız?

Pərviz Cəbrayıl:

- Mənim üçün onun dünya şöhrəti maraqlı deyil. Mənim üçün onun mətni maraqlıdır, o da bir qəpiklik mətn deyil.

Söhbət ondan gedir ki, sən o adamların seçdiyi əsərdən yazmısan. Sən əsl tənqid yazmayıbsan. Mən təəssüf edirəm ki, sənə yaraşmaz, Günel Anarqızından yazıbsan.

Əsəd həqiqi mənada istedadlı adamdı, ona bu yaraşmaz.

Azadlıq:

- Xahiş edirəm, sakitliyi bərpa edək...

Əsəd Cahangir:

- Burda mənə qarşı o qədər ittihamlar oldu - mən gərək ona cavab verim...

Azadlıq:

- Elçin bəy, sizə də söz verək. bu günki yeni yaranan ədəbiyyatla indiki tənqid nə qədər uyğun gəlir?

Elçin Hüseynbəyli:

- Mən düşünürəm ki, uyğun gəlmir. Açığı ədəbi tənqidimizdə iki qütb var. Bir- birinə zidd - ya tam boğazdan yuxarı tərifdir, ya da tam qərəzdir. Çox nadir hallarda obyektiv mətn ortaya çıxır.

Təbii ki, görünür Azərbaycan ədəbiyyatı camesində baş verən proseslərə adekvat bir şeydir. Halbuki, tənqidçi həmişə ədəbiyyatın fövqündə dayanmalıdır, şəxsi münasibətləri kənara qoymalıdır.

Auditoriyanın ümumiyyətlə əsərlərə münasibətinə, nə dərəcədə haqlı olub olmadığına da nəzər yetirmək lazımdır.

Sadəcə mən bir şeyi demək istəyirdim ki, (başa düşürəm müəyyən enerji məsələsi də var) Əkrəm müəllim elə bir dövrə gəlib çatıb ki, vacib deyil ki, bütün əsəri oxusun.

Yaxşı olar Əkrəm müəllimə kitabı aparasan, bir ustad kimi fikrini desin. Ancaq «Azərbaycan» jurnalının oktyabr sayında mənim “ Yol ayrıcında qaçış” romanım çap olunacaq.

Mən istərdim ki, Əkrəm müəllim imkanı olsa (Azərbaycan jurnalına allergiyası yoxdursa), oxusun fikrini də açıq şəkildə bildirsin.

Əsəd Cahangir:

- Bir tənqidçi kimi mən istedadlı adamların uğurlarına həmişə sevinirəm.

Pərviz Cəbrayıl:

- Biz də sənin sadaladıqlarını istedadlı hesab etmirik və sevinmirik.

Əsəd Cahangir:

- Tənqidçilər də sizin yazdıqlarınızı istedadlı hesab etmir!

Pərviz Cəbrayıl:

- Biz də onları tənqidçi hesab etmirik!

Əsəd Cahangir:

- O sizin şəxsi işinizdir!

Azadlıq:

- Burada səslənən fikirlər heç də bütün ədəbi mühiti, bütün cəmiyyəti ifadə etdirən fikirlər deyil. Sözsüz ki, başqa adamlar dəvət olunsa daha başqa fikirlər səsləndirəcəkdilər.

Pərviz Cəbrayıl:

- Bütün bu söhbətlər – Əkrəm müəllimin, Əsəd bəyin, Elçin bəyin, Şahbaz bəyin dedikləri ədəbiyyatın xeyrinədir.

AzadlıqRadiosunu Rusiya hökuməti "arzuolunmaz təşkilat" elan edib.

Əgər siz Rusiyadasınızsa, bu ölkənin pasportunu daşıyırsınızsa, yaxud orada daimi yaşayan, amma vətəndaşlığı olmayan şəxssinizsə, nəzərə alın- məzmunumuzu paylaşdığınıza, bəyəndiyinizə, şərh yazdığınıza, bizimlə əlaqə saxladığınıza görə cərimə və ya həbslə üzləşə bilərsiniz.

Ətraflı məlumat üçün bura klikləyin.

XS
SM
MD
LG