ABŞ prezidenti seçilmiş Donald Trump 1979-cu ildən bəri qüvvədə olan protokolu pozaraq Tayvanın prezidenti ilə birbaşa telefon söhbəti edib.
Cənab Trump-ın keçid komandası bildirib ki, o və Tsay İnq-ven ABŞ və Tayvan arasında sıx iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik əlaqələrini müzakirə ediblər.
Dünya xəbər agentlikləri bildirirlər ki, cənab Trump-ın bu hərəkəti Çini hiddətləndirə bilər.
Pekin Tayvanı özünün separatçı ərazisi hesab edir və Çinin yüzlərlə raketi bu adaya tuşlanıb.
Çin vaxtaşırı lazım gələrsə bu adanı hərbi müdaxilə ilə zəbt edəcəyi ilə hədələyib.
Xəbər verilir ki, Pekin bu hadisə ilə bağlı hələlik heç bir reaksiya verməyib.
Cənab Trump-ın komandası bunu da bildirir ki, o,xanım Tsayı ötən yanvar ayında prezident seçilməsi münasibətilə təbrik edib.
59 yaşlı xanım Tsay Tayvanın ilk qadın prezidentidir. O həm də Demokratik Tərəqqi Partiyasının lideridir və bu partiya isə Çindən ayrılmağın tərəfdarıdır.
Vaşinqton Tayvanla diplomatik münasibətləri 1979-cu ildə “Vahid Çin” siyasətini qəbul etdikdən sonra kəsib.
Çin isə öz növbəsində bu formulu “bir ölkə iki sistem” şəklində ifadə edir.
Baş vermis hadisəyə Çin hələlik öz münasibətini bildirməsə də, sözü gedən telefon söhbəti Amerikanın siyasi dairələrində əsl fırtına yaradıb.
“The Atlantic” jurnalı yazır ki, Trump-ın beynəlxalq böhran yaratmaq üçün heç olmasa inaqurasiyayadək gözləməyə səbri çatmayıb.
“Çox kövrək” protokol
Müxtəlif mənbələrin məlumatlarında kimin kimə zəng etməsinə dair iki müxtəlif versiya var.
Lakin əsası 1857-ci ildə qoyulmuş mötəbər “The Atlantic” məcmuəsi yazır ki, zəng edənin kim olmasından asılı olmayaraq bu telefon söhbətinin uzaqgedən nəticələri ola bilər.
“The Atlantic” Tayvan adasının “çox kövrək” status quo-sunu belə izah edir ki, ABŞ ada ilə intensiv ticari-iqtisadi və hərbi əlaqələrə malik olmasına baxmayaraq onun mütəqilliyini tanımır.
Çinlə Tayvan arasında da kövrək konsensus var. Taypey və Pekin hüquqi məsələlərdə razılaşmamaq barədə, başqa sözlərlə iki sistem barədə razılığa gəliblər.
George Bush-un prezidentliyi dövründə Vaşinqton lazım gələrsə, Tayvanı müdafiə edəcəyini bəyan etsə də, adanın müstəqillyini tanımayıb.
Lakin bu ABŞ-ın Tayvana 1990-cı ildən bəri 49 milyard dollar dəyərində “müdafiə silahları” satmasına mane olmayıb.
Qısası hər üç tərəf sülh naminə bu kövrəl konsensusun saxlanmasına çalışır.
Ağ Evin Milli Təhlükəsizlik Şurasının keçmiş üzvüEvan Medeiros Financial Times qəzetinə deyib ki, təsadüfən və ya qəsdən edilməsinə baxmayaraq bu telefon zəngi Çin tərəfindən “tarixi miqyaslı təxribat” kimi qiymətləndiriləcək.
“Müharibələr belə başlanır…”
“The Atlantic” məcmuəsinin versiyalarından biri də budur ki, zəng ideyası seçki kampaniyası zamanı Çin barədə sərt sözlər deyən Trump-ın özündən gəlib. Lakin məcmuə bunu da əlavə edir ki, bu ideya Trump-ın müşavirlərindən biri - keçmiş BMT səfiri John Bolton-dan da gələ bilərdi. Bolton Çinə ABŞ-ın qüdrətini göstərmək üçün Tayvanla yaxınlıq etməyi müdafiə edirdi.
“Mənim ağlıma gələn budur ki, prezident seçilmiş Trump Pekinin bu məsələyə nə dərəcədə həssas yanaşdığını dərk eləmir” – deyib Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzində Çin layihəsinin direktoru Bonnie Glaser “The Hill” qəzetinə.
“The Atlantic” yazır ki, bəzi müşahidəçilər Trump-ın Tayvanda lüks otellər tikmək niyyətinin olduğunu iddia edirlər.
Lakin dekabrın 2-də yazdığı tvitdə Donald Trump ONA zəng edildiyini və dəstəyi qaldırdığını yazıb.
Senator Chris Murhy isə “bu dəstəyi qaldırmaq qərarının nə dərəcədə yaxşı düşünülüb-daşındığını” sual edib.
“Son 48 saatda baş verənlər sadəcə siyasət dəyişikliyi deyil. Bu xarici siyasətdə plansız hərəkətin nümunəsidir. Müharibələr belə başlanır” – deyib senator.
“The Atlantic” yazır ki, Çinin reaksiya verməməsi bəlkə də Pekinin Trump-a ciddi yanaşmamasından irəli gəlir.
Bununla belə məcmuə hər hansı bir ölkənin ABŞ prezidentini ciddi fiqur saymamasının da ABŞ-ın maraqlarında olmadığını yazır.
