2020-ci il çoxumuzun sevmədiyi, "getsin, gəlməsin" dediyi ildir. Ancaq bu il yaxşı hadisələr də baş verib. Onlar, sadəcə, bədbin xəbər başlıqlarının kölgəsində qalıb.
Nüvə sintezi dünyanı dəyişdirəcək
Avqustda Fransa prezidenti Emmanuel Makron Beynəlxalq Təcrübə Reaktorunun (ITER) quraşdırılma mərhələsini elan etdi.
Termonüvə sintezi dünyanın enerji təminatında inqilab ola bilər. Dağıdıcı nüvə bombalarında enerji nüvənin kiçik fraqmentlərə bölünməsi nəticəsində yaranır. Bundan fərqli olaraq, termonüvə reaksiyası- parçalanmanın əksinə, çox yüngül iki nüvəni birləşdirərək daha ağır nüvə meydana gətirməkdir. Bu zaman həm nəhəng həcmdə enerji əldə edilir, həm də bu proses, demək olar, tullantısız və limitsizdir. Nüvə sintezi üçün gərəkən cüzi yanacağın bir hissəsi dəniz suyundan götürülə bilər.
ITER layihəsi ilk dəfə 1985-ci ildə SSRİ lideri Mixail Qorbaçov tərəfindən ABŞ prezidenti Ronald Reyqana ötürülüb. (Sovet alimləri hələ 1950-ci illərdən bu sahədə təcrübələr aparırmış) O zamandan bəri bu işə böyük pullar ayrılıb, müxtəlif beynəlxalq partnyorlar onu "çeynəməklə" məşğul olub. ITER-in ilk testinin 2025-ci ildə baş tutacağı gözlənilir.
Çernobıl göbələyi kosmosda
Stenford və Şimali Karolina universitetlərinin alimləri avqustda dərc etdirdikləri məqalədə göstəriblər ki, Çernobılda bitən göbələk astronavtların təhlükəsiz şəkildə Marsa gedərək orada yaşamasına kömək edə bilər.
Çernobıl nüvə stansiyasına daxil olan alimlər radiasiyaya məruz qalmış fəlakət zonasında qorxunc görünüşlü bir göbələyin yayıldığını görüblər. Aparılan araşdırma bu "ekstremofil" göbələyin radiasiyanı Çernobılın əlverişsiz şərtlərində özünə lazımlı enerjiyə çevirməyi bacardığını göstərib. Alimlərdən biri göbələyin bu radiasiya "sevgisini" görüb onun nümunələrini araşdırılmaq üçün Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya (BKS) göndərib.
İnsanların Marsa göndərilməsinə ən böyük əngəllərdən biri kosmik radiasiyadır. Astronavtlar Yerin qoruyucu atmosferini tərk edər-etməz kosmik radiasiyaya məruz qalırlar. Buna görə NASA bu göbələyin kosmosda özünü necə aparacağını anlamağa çalışır.
BKS-də elmi adı "Cladosporium sphaerospermum" olan bu göbələyin 1.7 millimetrlik qatı radiasiya detektorunun üzərinə yerləşdirilib. Göbələyin BKS daxilindəki radiasiyanı 2%-dək azaltdığı qeydə alınıb. Bu, ilk baxışdan az görünə bilər. Ancaq məqalədə göbələk layının 21 santimetrə qədər qalınlaşdırılacağı halda astronavtlar üçün zərərli radiasiyanı xeyli dərəcədə azalda biləcəyi nəticəsinə gəlinib. Bu ehtimal böyük marağa səbəb olub.
Göbələyin həm Marsda, həm də "qırmızı planet"ə yola düşən kosmik gəminin xarici səthində yetişdirilə biləcəyini nəzərə alanda bu nəticə xüsusilə ümidvericidir.
Pakistanda "ağac sunamisi"
Pakistanda lokdaun nəticəsində işsiz qalmış 60 minədək insan özünə yeni iş tapıb: ağac əkmək.
Pakistan 2018-2023-cü illər ərzində ölkədə 10 milyard ağac əkmək təşəbbüsü irəli sürmüşdü. Ancaq pandemiya Pakistanın bütün iqtisadiyyatı ilə birlikdə bu təşəbbüsü də yarımçıq qoyub. Sonradan hökumətin layihəyə fasilə vermək qərarı ləğv edilib və işsiz qalmış insanlar bu layihəyə cəlb olunub.
Aclıq təhlükəsi ilə üz-üzə qalan işçilər indi gündə çox cüzi, 500 rupi (3 dollar) məvacib alır, ağac əkmə təşəbbüsü isə davam edir. Ağac əkənlərdən biri "Reuters"ə belə deyib: "Koronavirusa görə bütün şəhərlər bağlanıb və iş yoxdur. Günəmuzd işləyənlərin çoxu dolana bilmirdi. Bu təşəbbüs sayəsində indi çoxumuz ailələrimizi saxlamaq üçün gündəlik məvacib alırıq".
Quşları ölümdən xilas etdilər
Külək turbinlərinin fırlanan pərləri hər il minlərlə quşu öldürür. Deyəsən, Norveçdə alimlər bu problemin çox sadə həllini tapıblar.
Norveçin Smöla külək elektrik stansiyasında aparılan bir neçə illik araşdırma göstərib ki, üç pərdən sadəcə birinin qara rəngə boyanması ölən quşların sayında çox ciddi azalmaya səbəb olur. Bu nəticə alimlərin iyulda dərc etdirdiyi məqalədə göstərilib.
Quşlar, xüsusilə də çiskinli günlərdə, külək turbinlərinin pərlərini səmanın rəngindən seçə bilmir, pərlərə dəyib ölür. Smöla stansiyasında bir neçə ağquyruq qartal bu şəkildə həyatını itirib.
Ancaq Smölada turbin pərlərinin qara rəngə boyanmasından sonra tapılan quş cəsədlərinin sayı 70% azalıb. Belə çıxır ki, qara rəng fırlanan pərləri quşlar üçün daha görünən edir. Nəticədə quşlar pərlərdən yan keçə bilirlər.
Alınan nəticələrin yalnız bu məkan üçün spesifik olub-olmamasını anlamaqdan ötrü daha çox tədqiqat aparılmalıdır. Cənubi Afrika və Niderlandda yerləşən digər külək elektrik stansiyaları da bu tədqiqatı təkrarlamağa hazırlaşır.
Vəhşi heyvan ticarətinə qarşı ciddi tədbirlər görülür
Çinin xüsusi qəddarlığı ilə tanınan "quş bazarı"ndan başlandığı ehtimal edilən pandemiyanın ardınca Vyetnam qanunsuz heyvan ticarəti ilə məşğul olanların təqibinə başlayıb. Vyetnam vəhşi heyvan bazarları ilə tanınır, dünyanın qanunsuz heyvan ticarəti mərkəzi sayılır.
İyulda Vyetnamın gələcəkdə xəstəliklərin yayılmasını önləmək üçün vəhşi heyvan ticarətini yasaqladığı haqda xəbər başlıqlarını gördük. Ancaq bu ölkədə yaşayan ekspertlər bu başlıqların yanıldıcı olduğunu, hökumət fərmanı ilə sadəcə mövcud qanunların real icrasının təmin olunduğunu bildiriblər.
Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində çalışan bir QHT bildirib ki, Vyetnamda vəhşi heyvan alverinə qarşı reydlər son iki ildə 44% artıb. Bu halların 97%-i cinayəti törədənlərin həbsi ilə nəticələnib.
