- "Dərisini günəşdə qaraldan (həmin dövrlərdə yüksək təbəqənin nəcib davranış qaydalarına riayət edən qızlarını dəhşətə gətirən bir hal) Axmatova Qumilyovun tam əksi idi."
Yelena Menşenina
Bir sevginin tarixi:
ANNA AXMATOVA VƏ NİKOLAY QUMİLYOV
O, evlilik təklifi edir- xanım rədd cavabı verir.
O, Parisdə sevgilisindən ötrü darıxan zaman sevgili xanım heç kimə lazım olmadığını düşünərək, şikayətlənir.
Görünür, onların sakit və xoşbəxt ailə sahibi olmaları mümkün deyildi. Lakin heç nəyə baxmayaraq, bəlkə özləri də bilmədən ailə qurmağa çalışırdılar.
***
“Anna Axmatova ilə Nikolay Qumilyov romanı” iki sevən insanın münasibətindən çox, “siçan-pişik oyunu”nu xatırladırdı.
Olduqca mürəkkəb daxili dünyası olan, Oskar Uaylda pərəstiş edən və teatr həvəskarı gənc şairlə, azadlıq aşiqi, impulsiv, dəyişkən xarakterli şairə... O, hər dəfə Annaya evlilik təklifi edib rədd cavabı alır və intihara cəhd edirdi.
***
Onların arasında sakit ailə xoşbəxtliyi yaşanmadı. Bir-birinə şeirlər həsr etməklə bərabər, həm də bir-birinə xəyanət edərək nəticədə ayrıldılar. Amma məhz bu qəribə bərabərlik hər ikisi üçün müqəddəslik pilləsinə yüksəldi. Heyf ki, onlar bunu çox gec anlaya bildilər.
“Çar kəndi bizim vətənimizdir”
Şairlərin ilk görüşü yeni il ərəfəsində, Çar kənd gimnaziyasında baş tutdu.
Uayld yaradıcılığına heyran olan 17 yaşlı , özündə heç kəsin anlayıb dəyərləndirə bilmədiyi romantik qəhrəman obrazı yaradan gənc oğlan təmiz sevgi arzusunda idi.
Öz ingilis kumirinə bənzəməyə çalışan Qumilyov silindr qoyur, saçlarını burur, hətta dodaqlarını və gözlərini də azca boyayırdı.
Anna Qorenko (ulu nənəsinin soyadı olan Axmatovanı şairə bir neçə il sonra mənimsəyəcəkdi) hələ 14 yaşında idi.
Çılğın, ipə-sapa yatmayan , dərisini günəşdə qaraldan (həmin dövrlərdə yüksək təbəqənin nəcib davranış qaydalarına riayət edən qızlarını dəhşətə gətirən bir hal) Axmatova Qumilyovun tam əksi idi.
Bütün bunlara baxmayaraq, Bodleri orijinaldan oxuyan Çar kənd məktəbinin şagirdi olan xanım qız romantik qəhrəmana daha çox bənzəyirdi.
Onun xarici görünüşündə də təzad var idi : şümal, qara saçları, qışda- hələ günəş altında yanmamış halda olduqda açıq rəngli dərisi və böyük, parlaq, ala gözləri…
Gimnaziya tələbəsi Qumilyov o dəqiqə aşiq oldu, gənc Anna isə əvvəlcə heyranına heç bir əhəmiyyət vermir, rəfiqələri ilə birlikdə bu qərib gəncə gülürdülər.
Bundan sonra Qumilyov və Axmatova mütəmadi olaraq qarşılaşmağa başladılar, çünki eyni kənddə təhsil alır, asudə zamanlarda əylənmək üçün eyni məkanlara gedirdilər.
“Siçan-pişik”
Yəqin ki, Qorenko-Axmatovanın Qumilyovla görüşü də özünəməxsus oyun idi. Gənc şairə heyranlıq duyacağı , pərəstiş edəcəyi obyekt – xanım lazım idi və onu tapdı-gənc qız onunla zaman keçirməyə razı oldu.
Amma yenə də olanları ciddi qəbul etmirdi. Cütlük tez-tez Çar kənd qalaları yaxınlığında gəzişirdi. Bu görüşlər sonralar aşiq şairin şeirlərində öz əksini tapdı. Bundan 7 il sonra- onlar evlənəndə Qumilyov bu sətirləri yazdı:
Biz hələ də unutmuruq
amma unutmalıyıq
Sevdiyimiz zamanlar
uça bilmədiyimizi...
Hələ ki, onlar gəncdirlər. Bu 17 yaşlı gimnaziya tələbəsi Axmatovanı öz şeirlərində vəsf edir, onu dəniz pərisinə bənzədirdi. Anna isə onunla sadəcə oyun oynayır, özü tamamilə başqa bir adamı sevirdi.
Tezliklə Qumilyov ona evlənmə təklifi edəcək, amma Anya onu qəbul etməyəcəkdi. Bu xanım qızın şairə ilk rədd cavabı olacaqdı.
“Delfinlər hekayəsi”
İlk imtinadan sonra Qumilyov sevdiyini unutmağa çalışır. O, gimnaziyanı bitirən kimi təhsilini davam etdirmək üçün Parisə gedir.
Bir az böyümüş Anya Qorenko isə heç cürə qərara gələ bilmir- gah dostlarına öz rədd etdiyi heyranını sevdiyini söyləyir, gah da onu ələ salırdı.
Bu cür “emosional təkzib”lərdən sonra o, Qumilyova məktub yazaraq heç kimə lazım olmadığını düşündüyünü bildirib, özünü unudulmuş hesab etdiyindən şikayətləndi. Nikolay dərhal Parisi tərk edib vətənə geri döndü.
Amma Peterburqa yox, Annanın köçdüyü Krım şəhərinə.
Dəniz kənarı gəzintisi zamanı qıza onu sevdiyini etiraf etdi. Əvvəlcə Anna heç bir cavab verməyərək, sadəcə düşünürdü. Lakin elə bu zaman cütlük sahildə iki ölü delfin görür. Bu mənzərənin Axmatovaya necə təsir etdiyi məlum olmasa da az keçmiş o, Qumilyovun təklifini rədd etdi.
“Ölümdə bəxti gətirməsə də, sevgidə gətirir”
Məyus olmuş şair Parisə geri qayıdıb, intihar etmək qərarına gəlir.
Bu səbəbdən kurort şəhəri olan Turvilə gedib özünü dənizdə boğmaq istəyir. Amma intihar planı baş tutmur, onu görən yerli sakinlər polis çağırır. Onlar kədərli şairi avara, sərgərdan biri zənn edirlər.
Həssas Qumilyov bunu taleyin qisməti kimi qəbul edir və son dəfə daha bir cəhd etmək qərarına gələrək sevgilisinə məktub yollayır. Məktubda ondan təklif haqda yenidən düşünməsini xahiş edir.
Axmatova isə öz qərarından əmin şəkildə yenidən- üçüncü dəfə şairə “yox” cavabı verir. Ardınca Qumilyov növbəti dəfə intihar etmək qərarı alıb, Bulon meşələrinə gedir.
Bu dəfə o, zəhər içməli idi. Fəqət meşə gözətçiləri onu huşunu itirmiş vəziyyətdə tapıb xilas edir.
“Nəhayət ki, uzun müddətdir gözlənilən zəfər”
1 il sonra 1908-ci ildə Qumilyov vətənə qayıdır. Əlbəttə ki, Axmatova ilə görüşür. Şairəyə məhz nəyin , necə təsir etdiyini dəqiq söyləmək mümkün deyil, amma onun ürəyinin “buz qatı ərimişdi” .
1910-cu ilin aprelində cütlük evləndi. Mərasim olduqca sakit və sadə tərzdə baş tutdu. Bəyin qohumları bu izdivaca o qədər şübhə ilə yanaşırdılar ki, hətta toya da gəlmədilər.
***
Qumilyov və Axmatova 8 il bərabər yaşadılar. Doğrudur, bu zaman kəsiyinin əsas hissəsini ər səyahətdə keçirir, Annanı tək qoyurdu.
Öz sevgilisinin qəlbinə sahib olmaq üçün o qədər illər sərf etmiş şair toydan 2 il sonra başqa qadına aşiq oldu.
Bu hadisə Axmatova üçün əsl zərbə idi. Lakin onlar ailəni dağıtmadılar. Az müddət keçmiş şairənin oğlan övladı Lev (Qumilyov) dünyaya gəldi.
Qumilyov əvvəlki kimi səyahət edirdi. Bu zaman qadın onu evdə, pəncərə önündə gözləmirdi. O da həyata qaynayıb-qarışır, körpəyə isə Nikolayın anası qulluq edirdi.
Tezliklə Birinci Dünya müharibəsi başlandı, Qumilyov cəbhəyə yollandı. Bu vaxtlar Axmatova başqa bir ədəbiyyat adamı olan Boris Anreplə eşq macərası yaşayırdı.
Müəyyən müddət sonra isə Qumilyov-Axmatova cütlüyü rəsmi olaraq ayrıldı. Nəticədə hər ikisi başqa ailə qurdu.
Onların nigahının pozulmasında hansının daha çox günahkar olduğunu, kimin ilk dəfə xəyanət etdiyini söyləmək çətindir.
Amma bolşeviklər 35 yaşlı şairi güllələdikləri zaman məhz Axmatova onun şeirlərinin nəşr olunması üçün müəyyən qurumlara müraciətlər etdi, əlyazmalarını qorudu, həlak olmuş şairə əsərlər həsr etdi...
Bu da Rus ədəbiyyatının parlaq imzaları olan iki sevən şairin “siçan-pişik oyunu”nun sonu : əvvəllər gələcək ərini öz imtinalarıyla əzablara düçar edən şairə xanım, ölümündən sonra başqasının arvadı olmasına baxmayaraq, Qumilyov üçün ideal qadına çevrildi.
Rus dilindən tərcümə- Xatirə Nurgül
