Keçid linkləri

2024, 29 Mart, Cümə, Bakı vaxtı 16:10

Xorxe Luis Borxes "25 Avqust 1983-cü il" (Hekayə)


Kiçik stansiyadakı saatlar dünənki gecəni- saat on biri göstərirdi.

Mən mehmanxanaya yola düşdüm. Burda adamın yalnız çoxdan tanıdığı yerlərdə duya biləcəyi sakitlik, rahatlıq hiss edirdim.

Geniş darvazalar taybatay açılmış, malikanə alaqaranlığa qərq olmuşdu.

İnteryerin detalları və rənglərini dumanlı əks etdirən tutqun güzgüləri olan zala girdim.

Təəccüblüdür, sahib məni tanımadı. O, qeydiyyat kitabını uzatdı.

Qələmi götürdüm, ucunu bürünc mürəkkəbqabına saldım və açıq səhifələrin üzərinə əyiləndə məni bu gecə izləyən çoxsaylı gözlənilməzliklərdən birinciylə rastlaşdım.

Mənim adım, Xorxe Luis Borxes, kitabda yazılmışdı, mürəkkəbi də hələ qurumamışdı. Sahib dedi:

- Mənə elə gəldi ki, siz artıq qalxmısınız….- lakin diqqətlə baxıb üzr istədi- Bağışlayın, senyor. Başqası var, sizə çox oxşayır, amma siz cavansınız.

- Hansı nömrədədir? – mən soruşdum.

- On doqquzuncunu istəyib, - cavab verdi. Qorxduğum da elə bu idi.

Qələmi kontorkaya* atdım və pilləkənlərlə qaça-qaça qalxdım.

On doqquzuncu nömrə ikinci mərtəbədə yerləşirdi. Pəncərələri miskin və baxımsız vəziyyətdə olan, sürahilərlə çəpərlənmiş, çimərlik skamyasının qoyulduğu içəri həyətə baxırdı. Mehmanxanadakı ən böyük otaq idi.

Qapını itələdim, açıldı. Tavanda çilçıraq yanırdı. Onun amansız işığında özümü tanıdım.

Ensiz dəmir çarpayıda qocalmış, şişman mən uzanıb tavandakı naxışları diqqətlə nəzərdən keçirirdim. Səs eşitdim.

Tam mənimki deyildi; obertonsuz*, xoşagəlməz, maqnitofon yazısına bənzər səs idi.

- Qəribədir, - o dedi, - biz ikiyik və birik. Hərçənd yuxuda heç nə təəccüb doğura bilmir.

Mən cəsarətsizcəsinə soruşdum:

- Deməli, bütün bunlar yuxudur?

- Özü də sonuncu yuxu. – gecə masasının mərmər örtüyünün üzərindəki boş qabarcığa jestiylə işarə etdi. – Yəqin ki, bu gecəyə gələnə qədər çox yuxu görməli olacaqsan. Sənin təqvimində bu gün ayın neçəsidir?

- Dəqiq bilmirəm, - çaşqınlıqla cavab verdim. – Amma dünən altmış bir yaşım oldu.

- Yuxusuzluq səni bu gecəyə gətirəndə səksən dörd yaşın olacaq. Bu gün 25 avqust 1983-cü ildir.

- Nə qədər gözləməliyəm… - pıçıldadım.

- Mənə, demək olar ki, bir şey qalmayıb, - sərt tərzdə dedi - Ölüm istənilən an gələ bilər; mən də məni başqa yuxuların gözlədiyi gizli, sirli aləmdə itirəm. Stivenson və güzgülərlə gətirilmiş, daim təqib edən xəyal.

Stivensonun xatirlanması mənə söhbətə çağırış yox, vida hiss etdirdi. Mən çarpayıda uzanmış adam idim və onu anlayırdım. Şekspir olub unudulmaz sətirlər yazmaq üçün yalnız faciəvi məqamlar bəs etmir.

Onu yayındırmaq üçün dedim:

- Bilirdim ki, sənin başına gələcək. Elə burda, çox illər əvvəl, birinci mərtəbədəki otaqlardan birində belə bir intiharın ümumi təsvirini qaralamışdıq.

- Hə, - fikirli halda təsdiqlədi, sanki xatirələrə dalmışdı- Amma əlaqə görmürəm. O qaralamada mən Adroqa bilet götürmüşdüm və “Laye Delisyas” mehmanxanasında on doqquzuncu otağa qalxmışdım, ən uzaq otağa. Həyatla hesabı da orda bitirmişdim.

- Ona görə burdayam, - dedim.

- Burda? Biz həmişə burdayıq. Burda mən səni Mannu küçəsindəki evdə yuxuda görürəm. Burda mən anamın otağında gəzişirəm.

- Anamın otağında, - anlamağa çalışmadan təkrarladım. – Səni içəri həyətin üstündə yerləşən on doqquzuncu nömrədə yuxuda görürəm.

- Kim kimin yuxusuna gəlib? Bilirəm ki, səni yuxumda görürəm, amma bilmirəm ki, sən də məni yuxuda görürsənmi? Adroqdakı mehmanxananı çoxdan dağıdıblar. İyirmi, ya otuz il əvvəl.

- Yuxu görən mənəm, - meydan oxuyaraq dedim.

- Təsəvvür edə bilməzsən, bunu dəqiqləşdirmək necə vacibdir – yuxunu görən bir adamdır, ya iki nəfər bir-birini yuxuda görür.

- Mən Borxesəm. O Borxes ki, sənin adını kirayənişinlər kitabında görüb bura qalxdı.

- Borxes mənəm və mən özümü Mannu küçəsində öldürmüşəm.

Bunu susub başqasını əlavə etdi:

- Gəl yoxlayaq. Bizim həyatımızda ən dəhşətli nə olub?

Ona sarı əyildim və biz birlikdə danışmağa başladıq. Bilirdim ki, ikimiz də yalan danışırıq.

Xəfif təbəssüm qocalmış üzünü işıqlandırdı. Hiss edirdim ki, onun təbəssümü mənimkinin əksidir.

- Biz yalan danışırıq, - o işarə etdi, - çünki özümüzü iki müxtəlif adam hiss edirik, bir adam yox. Əslindəsə biz həm bir adamıq, həm də iki.

Söhbətdən darıxdım və bunu səmimi etiraf etdim. Əlavə etdim:

- Doğrudan mənim yaşayacaqlarım haqda danışmağa 1983-cü ildə heç bir sözün yoxdur?

- Nə deyim axı, yazıq Borxes? Faciələr üstünə gəlməyə davam edəcək, sən isə artıq bunlara alışmısan. Evdə tək qalacaqsan. Kitabları bir-bir ötəri gözdən keçirəcəksən, Xaç Ordeninin qoyulduğu Svedenborq və taxta nəlbəki profilli borelyefə toxunacaqsan. Korluq- zülmət deyil, tənhalıq növüdür. Yenidən İslandiyada olacaqsan.

- İslandiyada! İslandiyada dənizlər arasında!

- Bütün adlar kimi, onunku da uzunömürlü olmayacaq Kitsanın misraları Romada dilinin əzbəri olacaq.

- Romada heç vaxt olmamışam.

- Hələ çox şey olacaq. Bizim ən gözəl şeirimizi, elegiya yazacaqsan.

- … ölümünə - adı çəkməkdən qorxaraq cümləni tamamlamadım.

- Səndən çox yaşayacaq.

Susduq. O davam etdi.

- Bizim çox arzuladığımız kitabı yazacaqsan. 1979-cu ildə başa düşəcəksən ki, sənin “əsər” adlandırılanların yalnızca müxtəlif, çoxsaylı qaralamalardır və Böyük Kitab yazmaq kimi şöhrətpərəstlik aldanışından imtina edəcəksən. Hötenin “Faust”u, “Salambo”, “Uliss”lə təlqin edilmiş aldanışdan. Həddən artıq çox yazmışam.

- Və sonda anladım ki, uğursuzluğa düçar olmuşam.

- Daha pisi. Anladım ki, bu, sözün ən ağır mənasında sənətkar işidir. Mənim xoş niyyətlərim birinci səhifələrdən uzağa getməyib, sonra labirintlər, bıçaqlar, özünü əks sanan insan, özünü real sanan əks, gecə pələngləri, qan içində vuruşmalar, amansız və kor Xuan Muranya, Masedonionun səsi, ölülərin dırnaqlarından gəmi.

- Bu kunstkamera mənə tanışdır, - təbəssümlə qeyd etdim.

- Bundan əlavə, yalan xatirələr, simvolların ikili oyunu, uzun hesablamalar, gerçəkliyin dərkində yüngüllük, tənqidçilərin şadlıqla aşkar edəcəyi natamam simmetriyalar, heç də həmişə apokrofik olmayan istinadlar.

- Kitab dərc etdirdin?

- Melodramatik bir fikir məni tərk etmirdi- bəlkə də onu yandırmaqla məhv etmək mümkündür. Axırda onu Madriddə təxəllüslə dərc etdirdim. Kitab istedadsızcasına təqlid hesab olundu, müəllifisə məşhur yazıçını yamsılamaqda günahlandırdılar.

- Təəccüblü heç nə yoxdur, - əlavə etdim. – Hər bir yazıçı onda ölür ki, özünün istedadsız şagirdinə çevrilir.

- Elə əsas bu kitab da məni bura gətirdi. Qalanlarısa qocalıq zəifliyi, sənə ayrılmış vaxtı yaşamaq…

- Mən bu kitabı yazmayacam, - inamla dedim.

- Yazacaqsan. Mənim sözlərim yadında yalnız yuxu xatirələri kimi qalacaq.

Onun öyüdverici səs tonu məni qıcıqlandırırdı, mənim mühazirələr oxuduğum tonun eyni idi. Məni qıcıqlandırırdı ki, biz onunla bu qədər bənzərik və o, ölümlə yaxınlığının verdiyi cəzasızlıqdan açıq-aşkar istifadə edir. Ondan əvəz çıxmaq üçün soruşdum:

- Deməli, sən əminsən ki, öləcəksən?

- Hə, - cavab verdi – Heç vaxt duymadığım rahatlıq və sakitlik hiss edirəm. Təəssüratlarımı ifadə edəcək söz yoxdur. Yalnız ayrıca, bölünmüş təcrübəni ifadə etmək olar. Mənim sözlərim niyə sənə belə toxunur?

- Çünki biz həddindən artıq oxşarıq. Mənimkinin karikaturası olan üzündən, səsimə bənzəyən səsindən, təmtəraqlı danışıq tərzindən özümü pis hiss edirəm. Çünki bunlar mənimdir.

- Mən də, - cavab verdi. – Ona görə də intihar etmək qərarına gəldim.

Bağda quş qısa cəh-cəh vurdu.

- Sonuncu, - o dedi.

Jestlə məni özünə tərəf çağırdı. Əli mənim əlimi axtarırdı. Bizim bir olacağımızdan ehtiyatlanaraq əlini geri itələdim. O dedi:

- Stoiklər öyrədirlər ki, həyatdan şikayət olmamalıdır, həbsxana qapıları açıqdır.

Bunu həmişə hiss edirdim, amma tənbəllik və qorxaqlıq məni saxlayırdı. İki həftə əvvəl Da Platada “Yeneida”nın 6-cı kitabı haqda mühazirə oxuyurdum.

Birdən heksaedr ucadan səsləndi, nə etməli olduğumu başa düşdüm.

Qərara gəldim. Bu andan etibarən özümü dözümlü, sınmaz hiss etdim.

Mənim taleyim səninki olacaq, latın dili və Vergiliya sayəsində qəfil açılışlar edəcəksən, iki ayrı-ayrı vaxtlarda və ayrı-ayrı məkanlarda olan bu bəsirət dialoqunu unudacaqsan.

Bu yuxunu yenidən görəndə artıq mən və mənim yuxum olacaqsan.

- Bu yuxunu unutmayacam və elə sabah qələmə alacam.

- Bu yuxu sənin yadında uzun müddət, başqa yuxuların qalınlığı altında qalacaq. Yazanda onu fantastik hekayəyə çevirmək könlündən keçəcək, amma bu, sabah yox, uzun illər sonra baş verəcək.

O artıq danışmırdı, anladım ki, öldü. Necə oldusa, mən də onunla birgə öldüm; kədərli halda yastığına doğru əyildim, amma artıq çarpayıda kimsə yox idi.

Otaqdan bayıra yüyürdüm. Orda nə içəri həyət vardı, nə mərmər pilləkən, nə iri malikanə, nə evkalipt ağacları, nə heykəllər, nə çardaqlar, nə fəvvarələr, nə də Adroqda qəsəbədəki malikanəni çəpərləyən geniş darvazalar.

Orda məni gözləyən başqa yuxular vardı.
_______________________

*Kantorka- ayaq üstə və ya oturub işləmək üçün hündür stol
* oberton- əsas tona xüsusi rəng verən əlavə ton


Çevirdi: Gülşən Cəbiyeva
http://cebiyeva.azeriblog.com/2007/07/24/xlborxes-25-avqust-1983-cu-il-2-2-2

AzadlıqRadiosunu Rusiya hökuməti "arzuolunmaz təşkilat" elan edib.

Əgər siz Rusiyadasınızsa, bu ölkənin pasportunu daşıyırsınızsa, yaxud orada daimi yaşayan, amma vətəndaşlığı olmayan şəxssinizsə, nəzərə alın- məzmunumuzu paylaşdığınıza, bəyəndiyinizə, şərh yazdığınıza, bizimlə əlaqə saxladığınıza görə cərimə və ya həbslə üzləşə bilərsiniz.

Ətraflı məlumat üçün bura klikləyin.

XS
SM
MD
LG