Keçid linkləri

2024, 29 Mart, Cümə, Bakı vaxtı 00:23

Əsəd Cahangirlə Kəramət Böyükçöl - Pərviz Cəbrayıla qarşı


Kəramət Böyükçöl:

- Məsələn Pərviz bəyin “Azadlıq” qəzetinin köşələrində elə yazılarını oxumuşam ki, onlar adi adamların çayxanada səsləndirdiyi fikirlərdir. Bəs Pərvizin Pərvizliyi, onun yazıçı mövqeyi hanı onda?..

Pərviz Cəbrayıl:

- Kəramət bəy, sən xalqın var-yoxdan çıxarılması, neftin pullarının yeyilməsi, bütün mənfiliklərə qarşı durmanı siyasətə qarışmaq sayırsan, ya neqativ cəhətlərin göstərilməsi hesab edirsən?..

Əsəd Cahangir:

- Pərviz Cəbrayıl deyir ki, o heç bir siyasi partiyanın üzvü deyil. Amma mən onu siyasi müxalifət düşərgəsinin yazarı kimi görürəm. Halbuki, ədəbiyyat heç nədən asılı olmamalıdır...


İqtidaryönlü olması, yaxud müxalifət partiyasında təmsil olunması yazıçının yaradıcılığına necə təsir edir?

Bu mövzu Azadlıq Radiosunun “Pen klub” proqramında müzakirə edilib.

Müzakirədə tənqidçi Əsəd Cahangir, yazıçı Pərviz Cəbrayıl və gənc yazar Kəramət Böyükçöl iştirak ediblər.


Pərviz:

- Mən heç bir təşkilatın üzvü deyiləm, olmamışam. Mən yazıçının, ümumiyyətlə, yaradıcı adamın hər hansı siyasi təşkilata, partiyaya üzv olmasını, hətta millət vəkili seçilməsini doğru hesab etmirəm.

Düşünürəm ki, yazıçı bütün cəmiyyətin, xalqın yazıçısı olmalıdır. O yalnız bir siyasi quruma, tərəfə aid ola bilməz.

Çünki bu yaradıcılıqda da özünü göstərir. Yaradıçılıqda isə mən hər hansı siyasi ideologiyanın görünməsinin əleyhinəyəm. Amma olanlara da iradım yoxdur. Bu onların hüququdur.

Kəramət B:

- Məncə, yazıçının hansı partiyada, təşkilatda təmsil olunmasına baxmayaraq ədəbiyyatın mərkəzində həmişə insan dayanır.

Məsələn, Çingiz Aytmatov Kommunist Partiyasının üzvü idi. Yəni mən burada elə bir problem görmürəm.

Yazıçı siyasi partiyanın üzvü ola da bilər, olmaya da. Əgər onun böyük istedadı varsa, bu istedad həmişə onu xilas edəcək. Necə ki Çingiz Aytmatovu xilas etdi.

İlqar R:

- Əsəd bəy, sizcə, Çingiz Aytmatov başqa bir sistemdə yaşasaydı daha başqa əsərlər də yarada bilərdimi?

Əsəd C:

Əsəd Cahangir

- Məncə, Çingiz Aytmatov hər hansı bir istedadlı yazıçının yaza biləcəyi hər şeyi yazmışdı.

O harada olur-olsun yenə elə “Qiyamət”i, “Cəllad kötüyü”nü və digər əsərləri yazacaqdı. Amma indi söhbət ayrı-ayrı istisnalardan getmir.

Bizim söhbətimiz yazıçının hansısa siyasi təşkilatın üzvü olmasıdı, yoxsa yazıçının hansısa siyasi meyli öz əsərində əks etdirməsidi?

Məncə bunlar fərqli şeylərdir. Məsələn, yazıçı siyasi partiyanın üzvü olmaya da bilər, amma daxilən hansısa bir partiyanın xəttinə rəğbət bəsləyib onu əsərlərində əks etdirə bilər.

İlqar R:

- İndi Pərviz Cəbrayılı bunların hansına aid etmək olar?

Əsəd C:

- Pərviz Cəbrayıl deyir ki, o heç bir siyasi partiyanın üzvü deyil. Amma mən onu siyasi müxalifət düşərgəsinin yazarı kimi görürəm.

Halbuki ədəbiyyat heç nədən asılı olmamalıdır. Ədəbiyyatın yeganə meyarı onun özü olmalıdır. Estetik kriteriya olmalıdır ədəbiyyatda.

Müsabiqələr keçirilərkən, mükafatlar verilərkən də müəllifin hansısa siyasi partiyanın üzvü olub-olmaması yox, əsərin keyfiyyəti əsas götürülməlidir.

Amma ola da bilər ki, yazıçı heç bir siyasi və şəxsi maraq güdmədən səmimi şəkildə doğrudan da hansısa partiyanın ideyalarının daşıyıcısı olsun. Yazıçının istək və arzuları hansısa partiyanın siyasi xətti ilə üst-üstə düşə bilər.

Məncə, Pərvizdə də bu belədir. Pərvizin dünyagörüşü, siyasi baxışları ilə müxalifətin düşərgəsində təmsil olunan partiyaların siyasəti arasında bir paralellik var. Bu da təbiidir.

O, 90-cı illərdə təfəkkürü formalaşmış, azadlıq ideyaları cəbhəsindən çıxmış birisidir. Həmin ideyaların romantik inamını hələ də saxlamaqdadır.

Mən də vaxtı ilə - 20 il öncə belə olmuşam. Amma bilmirəm ki, sonradan mən o yüksək romantik ideyalar zirvəsindən endim, yoxsa ağlım inkişaf etdi, hər halda bu dəyişkənlik baş verdi.

Bilmirəm bu dəyişkənlik mənim, ya Pərvizin xeyrinədir. Amma fakt budur ki, mən artıq Pərviz kimi düşünmürəm.

İlqar R:

- Kəramət bəy, siyasi mühiti müxalifət və iqtidar düşərgəsinə bölsək, sizin üçün hansı tərəf daha cəlbedicidir?

Kəramət B:

Kəramət Böyükçöl

- Ümumiyyətlə, mən bir ədəbiyyat adamı olaraq Azərbaycan cəmiyyətini, Azərbaycan dövlətini həmişə bütöv görmüşəm. Onu da deyim ki, ədəbiyyat heç vaxt siyasətdən ayrı təsəvvür oluna bilməz.

O həmişə siyasətlə bir yerdə olub. Mən məsələni bütövlükdə görürəm və mənim üçün əsas olan Azərbaycan dövləti, onun müstəqilliyi, dövlətçiliyinin mənafeyidir.

Yəni milli maraqları mən daha əsas tuturam.

İlqar R:

- Bax bütövlükdə gördüyünüz üçün hansısa dəyərləndirmələrdə özünüzə fərqli yanaşma hiss etmisiniz?

Kəramət B:

- Fərqli yanaşmalar olub. Amma mən hesab etmirəm ki, bu, ictimai mahiyyət daşıyıb. Ola bilsin ki, şəxsi ambisiyalardan irəli gələn hər hansı bir addım olub.

Bilirsiniz, insan - xüsusən yaradıcı adam ilk növbədə özü-özündən - içindəki kindən-küdurətdən, nifrətdən azad olmalıdır. Məsələn, mən Pərviz bəyi dəyərli bir yazıçı kimi qiymətləndirirəm, bütün yazılarını da izləyirəm.

Onun mövqeyində həmişə bir aqressivlik müşahidə olunur. Mənə elə gəlir ki, yazıçı belə olmamalıdır.

Məsələn Pərviz bəyin “Azadlıq” qəzetinin köşələrində elə yazılarını oxumuşam ki, onlar adi adamların çayxanada səsləndirdiyi fikirlərdir.

Bəs Pərvizin Pərvizliyi, onun yazıçı mövqeyi hanı onda?

İlqar R:

- Sizcə, nə imkan vermir Pərvizə o mövqedən çıxmağa?

Kəramət B:

- Özündən azad ola bilməməsi. O özü-özündə azad deyil.

Əsəd C:

- Qədim Roma şairi Publi Vergili ömrü böyü Roma imperiyasını təbliğ edib. Sonra peşiman olaraq özünü öldürüb. Onun bir məşhur sözü var. Deyir “Mən indiyədək tərənnüm etmişəm.

Pərviz Cəbrayıl

Ədəbiyyatın vəzifəsi sən demə təsvir etməkmiş”. Mən bunu Kəramətin fikrinə dəstək olaraq deyirəm. Amma fikrində etiraz etdiyim bir məqam da var.

Yazıçı nəinki siyasi iqtidarın, yaxud müxalifətin tərənnümçüsü olmamalıdır. Hətta ümumi dövlətçilikdən də kənarda olmalıdır. İstənilən ideologiya adamı əsarətdə saxlayır.

Yazıçı isə, ümumiyyətlə, ideoloji ştamplardan uzaq olmalıdır. Ədəbiyyat azad yaradıcılıq sahəsidir.

Pərviz:

- Kəramət bəy dövlətçilik barədə dedi. Onu deyim ki, əslində bu “dövlətçilik” bu gün çox çeynənmiş və hətta idbar bir hala düşmüş sözdür. Artıq bu sözdən adam iyrənir.

Çünki bu söz o cəbhələrdə işlənir ki, onların yapışmağa başqa dayaqları yoxdur. Dövlətçiliyin tərəfində olduqlarını deyib dururlar. Kim dövlətçiliyin tərəfində deyil ki?

Kəramətin köşələrlə bağlı dediyinə gəlincə, bəli, mənim köşə yazılarımda aqressivlik var. Halbuki mən aqressiv yazmağın, hətta cəmiyyətdəki ən iyrənc adama belə nifrət bəsləməyin əleyhinəyəm.

Mən nifrətdənsə, ideyalarımızı, azadlığımızı daha çox sevməyi təbliğ etmişəm.

Amma, əzizim Kəramət, mənim köşələrimdə aqressiya korrupsiyaya, insan haqlarının pozulmasına, söz azadlığının tapdanmasına, sərbəst toplaşma azadlığının yoxluğuna, mülkiyyət hüququnun tanınmamasına, rüşvətə, yerliçiliyə, oliqarxiyaya, güc strukturları tərəfindən insanların zindanlarda məhv edilməsinə, günün günorta çağı küçədə öldürülməsinədir.

Mən bunları sadəcə təsvir edirəm. Hətta münasibət də bildirmirəm. Və bu, aqressivlik deyil, yanğıdır.

Mənim əsərimdə də nə müxalifət, nə iqtidar, nə də hansısa tərəf var. Hamısı sırf təsvirdir.

Kəramət B:

- Deyirsiniz dövlətçilik sözü çox çeynənib. “Azadlıq “ sözü də sizin dilinzdə o qədər çeynənib ki...

Pəviz:

- “Azadlıq” sözü çeynənəndə belə gözəldir. Çünki azadlıq insan üçündür. Dövlət sonradangəlmə şeydir.

Kəramət B:


- Yox. Artıq “azadlıq” sözünü o qədər çeynəyiblər ki, mən onu leksikonuma yad olan söz sayıram.

Düzdür, azadlıq böyük nemətdir. Amma mən məsələni bu qədər adiləşdirməyin tərəfində deyiləm.

Pərviz bəy, köşələrindəki aqressivlikdən danışanda demək istəyirdim ki, sənin adi bir insan, yazıçı olmayan bir vətəndaş kimi aqressivliyin qalxıb durub bədii yaradıcılığının üzərində.

Mən bunun tərəfində deyiləm. Bu sənin bütün danışıqlarında, köşələrində, publisistikanda özünü göstərir.

Pərviz:

- Mənim korrupsiyanı söyməyimi sən aqressivlik hesab edirsənsə elə....

Əsəd C:

- Kəramətin o fikri ilə razıyam ki, Pərvizdə müəyyən münasibət çılpaqlığı var. Amma mən bunu aqressiya yox, tendensiya adlandırardım.

O, aqressiya deyil. Hətta “Yad dildə” romanında onun siyasi mövqeyi ən qabarıq şəkildə - bir küll halında, roman səviyyəsində öz əksini tapıb. Orda da aqressiyadan daha çox, baxmayaraq ki, Pərviz ona yanğı deyir, tendensiya var.

Yəni yazıçının çılpaq münasibəti. Məncə, yazıçı nə demək istədiyini bizə bədii üsulla göstərməlidir. Onun haqqında diktor mətni ilə danışmalı deyil.

Pərviz romanında özünün azadlıq hissləri və əsarətə qarşı alovlu etirazından həddən artıq çox danışır. Deməzdim ki, bu, aqressiyadır. Amma müəllif münasibəti çox çılpaqdır.

Diktor mətnidir. Bu, sırf sənətkarlıq baxımından, estetik tənqiddir. Pərvizdə müəllif təhkiyəsi, müəllif münasibəti çoxdur.

Pəviz:

- Orada müəllif yoxdur. Sözü vermişəm əsərin qəhrəmanına.

Əsədin dediyi kimi, ideyaların üst-üstə düşməsi baxımından bəzən yazıçı müxalifətin tərəfində dura bilər. Amma istənilən halda, əzilən insanı qoyub dövlətin, prezidentin tərəfində durmaq, xüsusən bir gənc yazıçı olaraq televiziya efirindən “gəlin, prezidentimizin ətrafında sıx birləşək” deməyin özü də həmin gəncin gələcəyi üçün bir faciədir.


Həmin adam necə hamının yazıçısı ola bilər?

Kəramət B:

- Mən Pərviz bəy haqda əvvəldə fikrimi dedim. Son vaxtların siyasi qarşıdurmaları, mitinqləri zamanı bir dəfə metronun “28 may” stansiyasından çıxıb evə gedirdim.

Gördüm bizim tanınmış yazıçılarımızdan biri küçə ilə qaçır, polis də düşüb onun arxasınca.

Mən bunu artıq yazıçı həyasızlığı hesab edirəm. Axı polis polisdi, nədi, özü bilər. Axı sən yazıçısan. Bax mən bunun tərəfində deyiləm. Yəni, bu artıq yazıçılıq deyil. Yazıçının borcu yazmaqdır.

Məsələn, bu gün daha çox, siyasətə qarışan yazıçı kimi dəyərləndirilən Pərviz Cəbrayılın əsərindəki siyasi məsələ əminəm ki, mənim romanımdakı siyasi məsələ qədər dərin deyil.

Siyasətdən də yazmaq olar, tənqid də etmək olar. Ancaq bunu bədii dəyərə, ədəbi fakta çevirmək lazımdır. Bilmirəm Pərviz bəy mənim romanımı oxuyub, ya yox.

Mən də həmişə siyasətdən yan qaça bilməmişəm, həmişə çılpaq da olmasa bir ədəbiyyatçı kimi öz fikirlərimi bildirmişəm.

Pərviz:

- Kəramət bəy, bayaq sadaladığım korrupsiya və digər naqisliklər ki var, onlar bir şeydir, siyasət isə başqa şeydir.

Sən o dediyim xalqın var-yoxdan çıxarılması, neftin pullarının yeyilməsi, bütün mənfiliklərə qarşı durmanı siyasətə qarışmaq sayırsan, ya neqativ cəhətlərin göstərilməsi hesab edirsən? Söhbət köşələrdən gedir.

Mənim romanımda elə şeylər yoxdur.

Kəramət B:

- Siz artıq sanki mənimlə davaya çıxmısınız ki, niyə mən bunları deyirəm. Bu, mənim şəxsi fikirlərimdir.

Müzakirəni tam şəkildə BURDA dinlə

AzadlıqRadiosunu Rusiya hökuməti "arzuolunmaz təşkilat" elan edib.

Əgər siz Rusiyadasınızsa, bu ölkənin pasportunu daşıyırsınızsa, yaxud orada daimi yaşayan, amma vətəndaşlığı olmayan şəxssinizsə, nəzərə alın- məzmunumuzu paylaşdığınıza, bəyəndiyinizə, şərh yazdığınıza, bizimlə əlaqə saxladığınıza görə cərimə və ya həbslə üzləşə bilərsiniz.

Ətraflı məlumat üçün bura klikləyin.

XS
SM
MD
LG