Gözləri qaranlıqdan yorulmuşdu. Bəzən elə fikirləşirdi ki, işıq yoxdur, ancaq qaranlıq var və elə işıq özü də qaranlıqdır-qaranlıq nur, qara işıq.
Qaranlığa baxmaqdan gözləri bezmişdi, gözlərini açsa da eyni şeyi görəcəkdi, elə indi də eyni şeyləri görürdü.
Göz qapaqlarını biri-birinə sıxmışdı ki, öz içindəki işıqdan başqa bir şey görməsin. Görə bilmirdi. İçindəki işıq da sönmüşdü… nədənsə, yaddaşının dərinliyində olan işığı xatırlamağa başladı.
Nə işıq idisə, min illik, milyon illik bir yol gəlirdi ona sarı. Qaranlığa məhəl qoymadan əlini qaldırıb barmaqlarının ucuyla işığa toxundu, barmaqları isindi, sonra közərməyə başladı.
Qaranlığa güldü. Ətrafındakı qaranlıq boşluğa və bu boşluğun içərisindəki saysız-hesabsız maneələrə güldü.
Özü-özünü gördü, gülüşünü gördü, amma nə üçünsə o qaranlığın içərisində beşik də gördü, öz beşiyini.
Pəncərənin önündəki lampanın qara şüşəsinin arxasından güclə sızan qara işıq onun beşiyinə düşürdü. Beşikdəki bələkdən dartınıb çıxmaq istəyən qollarını gördü.
Balaca, ağ əllərini, ətsiz, arıq barmaqlarını. Qaranlıqdan qorxan, qaranlıqdan diksinən, qaranlıqdan üşüyən bir səsi gördü. Güldü səsin üzünə. Qəhqəhə ilə, ləzzətlə… İstədi ki, gözlərini açıb o səsə doğru, o işığa doğru yüyürsün, qorxdu gözlərini açmağa.
Eləcə, o işıq da, işıqdan, işığın qaranlığından sıyrılıb ona doğru can atan səs də əriyib itdi.
-Nə qədər olacaq bu?
Özü öz səsindən diksindi.
- Nə qədər olacaq bu?
Tanış səs idi, amma doğma deyildi, uzaq idi, soyuq idi, amma tanış səs idi.
- Sən də adıvı kişi qoyubsan, camaatın kişiləri…
Ardını eşitməyə ehtiyac yox idi. Mə'lum məsələ idi ki, camaatın kişiləri indi, çoxdan idi ki, iş başında idilər. O isə, içindəki qaranlıqda tapdığı bir parça işıqla oynayırdı. Amma, bayaqkı uşağın gülüşü doğma idi, çox doğma idi.
Səs hələ də davam edirdi və son üç ildəki hər gün, hər səhər, hər axşam təkrarlanan monoloqunu deyirdi.
Gözlərini açıb otağa baxdı, hər tərəf qaranlıq idi. Qorxdu. Qorxa-qorxa göz qapanlarını biri-birinə sıxıb yenidən açdı və işığı gördü. Suya həsrət adam suyu görəndə ciyərlərindən sevindiyi kimi, o da işığı görüb gözlərinin qarasından sevindi. Eyvana çıxdı. Maşın dolu, insan dolu, səs dolu, işıq dolu küçə idi, elədən-belə uzanırdı.
- Nə olsun ki, pulun var, vəzifən var, mənim aləmimdə onların bir quruşluq hörməti yoxdur mənimçün.
Əsnədi, gərnəşdi, sinəsinə bir-iki yumruq vurdu, sonra guya boynunu sındırırmış kimi gözünün ucuyla geriyə, evin içinə baxdı. Arvadı əllərini belinə qoyub qoca baxışlarla ona baxırdı:
- Bu gün bazar günüdür, deyirəm bəlkə operaya gedək, Ərəbzəngiyə baxaq.
- Mənim Ərəbzəngiyə ehtiyacım yoxdur.
Cavab gəlmədi və ona elə gəldi ki, bu sözləri ürəyində deyib. Çiyinlərini dartdı, küçəyə baxmağa başladı, amma evin içindən arvadının ona «kül» eləməsini də gördü.
Və birdən-birə ətraf yenidən bayaqkı kimi qaranlıq, zülmət bir işığa bələndi. Qaranlığın içindən arvadının tanış, doğma olmayan əllərini, cütlənib ona «kül» edə-edə gözlərinə doğru sürünən əllərini gördü.
-Boyuvu yerə soxum, at özüvü beşinci mərtəbədən!
Ayıldı və eyvanın məhəccərindən geri atıldı. Doğrudanmı özünü beşinci mərtəbədən atmaq istəyirdi? Yenə çiyinlərini dartdı.
- Özüvü burdan yox e, lap Aydan da yerə atsan xeyri yoxdur. Elə bilirsən ki, mən özümü ata bilmərəm?
- Gəl bir yerdə ataq… özümüzü.
Arvadı çaşdı. Bircə anın içərisində arvadın çöhrəsinə hopan yazıqlıq xoşuna gəldi
Rüfətin. Ləzzətlə, bir anlıq arvadın sifətinə baxdı.
- Bilirsən nə var?… Gəl qalxaq Everestə, əl-ələ verək, ataq özümüzü qaranlığa.
Arvadı mətbəxə getdi.
- Qaranlığa niyə ki?
Mətbəxdən qayğanaq qoxusu gəlirdi. Əl-üzünü yuyub mətbəxə, arvadının yanına gəldi. Yaş əllərini onun açıq qollarının üstünə qoyub:
- Sss,- elədi.
Arvad ona baxmırdı. Rüfət qucaqladı arvadı, sıxdı.
- Əl çək,- dedi arvad, gecələr heç adamın üzünə də baxmırsan, indi nə olub birdən-birə?
Rüfət arvadın görə bilmədiyi bir hərəkətlə qazı keçirdi, arvadı qucağına alıb yataq otağına apardı və pıçıltılı, ehtiraslı bir səslə:
- Gecələr hamı bu işlə məşğul olur, ona görə də gecələr adamın zəhləsi gedir bundan. Adam da qaranlıqda sevə bilər biri-birini?
Rüfət arvadını hələ də yığılmamış taxtın üstünə atdı. Arvad yatağa dəyən kimi qalxıb qaçmaq istədi:
-Qayğanaq yandı…
Rüfət onun barmaqlarının ucundan yapışıb saxladı:
- Heç qayğanağın yeridir?
- Qazı keçirib gəlirəm.
Arvadın səsi mətbəxdən gəlirdi.
Rüfət qalstukunu bağlaya-bağlaya:
- Qazı keçirmişdim bayaq,- deyib, başını buladı.
Arvadı çiynini qapıya söykəyib ona baxırdı. Özü qəsdənmi açmışdı, ya bayaq Rüfətin qucağında dartınanda açılmışdı, nə isə, xalatının açılmış iki düyməsindən sinəsi görsənirdi.
- Gedirsən yenə?
- Gedirəm yenə…
***
Kabinetə girən kimi, dünən axşamdan yarımçıq qalan yazısını qarşısına qoyub son cümlələri oxudu: «Çətini adam olmaqdı!… Adam olmaq çətindi… Adam adam olmaq istəyir… Adam olmaq olmur…
Ümumiyyətlə, milyon illər tarixi olan kainat adlı canlılar və cansızlar dolu aləmdə nə vaxtsa, kimsə, bircə dənə də olsa adam görübmü?»
- Yox, bu lap ağ oldu.
Qələmi götürüb abzasın üstündən çarpaz xətt çəkdi. Siqaret alışdırıb kresloya çökdü və yazacağı sətirləri görməyə başladı. Sətrilər qaranlıqdan işığa doğru qaçan qara cücülər kimi gəlirdi.
… Dünyaya insan gəlirdi.
Hamı sevinirdi.
İnsanı dünyaya gətirəcək ana da sevinirdi. Bundan sonra yazılacaq bütün sənədlərdə «filankəsin oğlu» olacaq ata da sevinirdi. Sevinməyən, bircə dünyaya gəlməyə hazırlaşan insan idi: iki ayaqlı məxluq.
Ona görə sevinmirdi ki, bundan sonra olacaq bütün hadisələrdən xəbərdar idi. Dünyaya gəlişi ilə, alacağı ilk nəfəslə başlanacaq dünya əzabları hələ bərkiməyən sümüklərini sızıldadırdı.
Balaca, bapbalaca ürəyində qəribə fikirlər qaynaşırdı. Bir neçə dəqiqədən sonra insan dənizinə qoşulacaq, hələ nəfəsini içinə çəkən, hələ susan insancıq qəti qərara gələ bilmirdi.
Gəlişi ilə ətrafında baş verəcək hadisələrin başlanğıc nöqtəsi olacağını bilirdi və nəsə qeyri-adi bir şey etmək istəyirdi. İmkanı olsaydı gəlməzdi dünyaya, doğulmazdı və beləcə anasının qaranlıq, isti bətnində yaşayardı ömrünü.
Amma, mümkün deyildi. Doğulmalıydı və onun doğuluşu ilə baş verəcəklərin hamısı baş verməliydi. O, dünyaya gəlməliydi ki, dünyadakı insanların sayı bir nəfər də çoxalsın.
O dünyaya gəlməliydi ki, bu gün öləcək o kimsənin ölümü ilə dünyadakı insanların sayı bir nəfər də azalsın. Amma, hələ o ana qalırdı.
O an gecikirdi, ləngiyirdi, tələsmirdi. Çünki dünyanın dağılması bu gün baş vermiş olsaydı belə, onun dünyaya gəlişindən sonra olacaqdı.
Bayırda qar yağırdı. Hər tərəf ağ örpəyə bürünmüşdü. Ayın işığı olmasaydı, elə fikirləşmək olardı ki, dünyada qarayla ağdan başqa bir rəng yoxdur. Amma Ayın işığı var idi və bu o demək idi ki, dünyada başqa rənglər də var.
Dünya başdan-başa ağla-qara rəngin təzadı arasında özünə yer eləyən rənglərdən bezikən kimi ağır-ağır özünün həmişəki işini görürdü.
Dünya istəməyə-istəməyə, bezikə-bezikə, yorula-yorula, yağan qarın şaxtasında büzüşü-büzüşə öz oxu ətrafında fırlanırdı. Fırlanırdı ki, üzərinə düşən ən ali vəzifəni yerinə yetirsin. Fırlanırdı ki, həyat yazılmamış qanunlarla davam eləsin.
Fırlanırdı ki, dünya dağılacaq günə doğru getsin. Və o, dünyaya gəlsin. Eləcə də oldu. Dünya milyon illik işini görə-görə onun doğulacağı ana yetişdi. Bir anlığa köks ötürdü, dayanmaq, durmaq, geriyə qayıtmaq istədi. Olmadı. Və…
…Mamaça dünyaya gülə-gülə gələn iri gözlü, yekə qulaqlı, boz sifətli körpəni əlindəki əski parçasına bürüdü, içindəki qəribə hissləri gizlətməyə çalışsa da, uşağın anasına:
- Gözlərin aydın, ay gəlin,-deməyi unutmadı. Uşağa baxdı. Ağlamırdı. İri gözləri ilə, cin hürküdən baxışlarıyla ona baxıb gülürdü. Amma, səsi çıxmırdı körpənin.
Ana mamaçanın qucağındakı qundağa baxıb ürkək-ürkək xəbər aldı:
- Nə oldu Tükəz xala, niyə səsi çıxmır bunun? Yoxsa…
Mamaça çaşdı. Gəlinin nə demək istədiyini o andaca başa düşdü və istəməyə-istəməyə gülümsündü:
- Yox azz, nə deyirsən… Bir oğuldu ki, gəl görəsən, buz baltası. Özü də kişi kimi ağlayıb eləmir, gülür üzümə, arsız oğlu arsız.
Gəlin toxtadı.
Mamaça Tükəz arvad bu insanı söyən ilk adam kimi tarixə düşəcəkdi.
Qarının söyüşü körpənin xoşuna gəlmədi elə bil, üz-gözünü turşutdu, iri gözləri ilə qarının üzünə baxdı. Sonra ya qarıya görsəndi, ya elə doğrudan da göz vurdu zalım balası. Qarı nə təhər çaşdısa bələyi əlindən yerə buraxdı, amma bələk yerə yığılan yorğan-döşəyin üstünə düşdü. Qarı ürəyində: - «bismillah»,-dedi, amma elə dedi ki, ağrılardan hələ də özünə gəlməyən gəlin də onun içindən qopan pıçıltısını eşitdi.
- Yenə nə oldu, ay arvad, niyə bu uşağın səsi çıxmır axı?
Arvad nə cavab verəcəyini bilmədiyindən çaşıb qalmışdı. Körpənin gözlərinin qapandığını görüb tez şəhadət barmağını dodaqlarına yaxınlaşdırdı:
- Sss!
Çıxış yolu özünə də ləzzət elədi.
- Yatır. Qoy çağırım baldızın gəlsin, əyin-başını dəyiş, sən də yat. Səhərə hələ çox var. Hə, lap başımı itirmişəm. Gözlərin aydın olsun.
Qarı bayıra çıxdı. Sakitlik idi. Qəbirstanlıq tərəfdən hürüşən itlərin və qoca tutun ətəyində oturub ulayan qarımış bayquşun səsindən başqa bir səs yox idi dünyada. Hamı yatırdı. Evdəkilərin hamısını elə bil ölüm yuxusu almışdı. Heç kəsin dünyadan xəbəri yox idi. Hamı üç gecə idi ki, yuxusuz idi, ancaq bu gecə yuxu hamıya güc gələ bilmişdi. Hamı peçin ətrafına yığışıb yan otaqda yatışırdı.
Tükəz qarı çiyinlərini bumbuz divara söykəyib köks ötürdü. Son otuz ildə kənddə doğulan bütün uşaqlar onun əlindən keçmişdilər, amma qarı beləsinə rast gəlməmişdi hələ. İlk uşaq idi ki, dünyaya ağlamaq əvəzinə gülə-gülə gəlmişdi. O cəhənnəm, bu axmaq köpək oğlu qarıya göz də vurmuşdu deyəsən.
Arvadı soyuq tər bürüdü, başı hərləndi, gözləri qaraldı. İstədi var səsi ilə çığırıb gənclik rəfiqəsini, min bir oyundan bir yerdə çıxdığı Zümrüd qarını çağırsın… Çağırdı da… Ancaq onun səsini özündən savayı heç kəs eşitmədi. Qarıya elə gəldi ki, kimsə güclü əlləri ilə onu boğur, çabaladı, dartındı. Onu Ayın gecənin qaranlığında bərq uran işığından başqa heç kəs görmürdü. Qarı süstləşdi, bütün əzələləri boşaldı. Başını asta-asta qaldırıb bayaqkı çağa kimi onun üzünə gülən dünyaya baxdı. Həyətin ortasında qapqara bir it durmuşdu, parıldayan gözləri ilə şöngüyüb ona baxırdı. Qarının içi göynədi, bu göynərtidən gözləri yaşardı. İt zingildədi. Soyuqdan paçalarının arasında gizlətdiyi quyruğunu yellədi. Amma bu quyruq yelləməkdən çox,- «bura gəl, yanıma gəl»,-deməyə oxşayırdı. Tükəz arvad astagəl addınmlarla yeridi, bir-iki addım atıb dayandı, qulağına səs gəldi, kimsə evdən onu çağırdı. Evə baxdı. Qara basırdı onu, bayaq bələyib qoyduğu uşaq pəncərəyə dırmaşıb lampa işığında ona baxırdı, baxdıqca da gülürdü.
Qarı ürəyində «bismillah» deyə-deyə başmaqlarını geyinib aşağı düşdü. Ayaqları dizəcən yağan qarın içərisində itdi. İtə çatıb dayandı. İtin yanında altmış bir il əvvəl onun qızlığına sataşıbdurandan sonra on dörd yaşlı Tükəzi dostlarına pay eləyən Göyçək Əsgər durmuşdu. O Göyçək Əsgər ki, bir vaxtlar kəndin, mahalın bütün qız-gəlinləri onunla yatmaq arzusuyla yerə-yatağa girirdi. Ama, Göyçək Əsgər indinin Əsgəri deyildi. İndi onun sümükləri də çürüməliydi gərək ki… Çünki, əlli il əvvəl Əsgərin cəsədini qırmızı Dərədən tapmışdılar. Kişiliyini kəsib ağzına dürtmüşdülər, özünü də qurd-quş didişdirmişdi. Bu sirri Tükəzdən və Zümrüddən başqa heç kəs bilmirdi.
Göyçək Əsgərin əynində ağ paltar var idi, ətəyi qana bulaşmışdı.
Qarı Əsgəri görüb qarın içərisində yıxıla-dura ona yaxınlaşdı:
- Necəsən, mənim gözəlim?
- Bıy, başıma xeyir… Bəs, sən ölməmisən? Mən səni…
-Qocalmısan. Darıxıram səninçün, Tükəz. Səndən gəlmiyib bu dünyaya… Gedək mənimlə…
-Hara gedirik, ay Əsgər…
- Hamının gedəcəyi yerə. Qannı Dərəyə. Salacam qışqırığını bu gecənin qaranlığında.
- Yaxşı ki, ölməmisən. Ay Əsgər… Qannı Dərədə sənə zəhər verib o zəhrimarıvı kəsəndə …
- Danışma. Bilirəm hamısını.
- Soyuqdur mənə, Əsgər. Gəl evə gedək. Gəl…
- Evə olmaz. Elə bura yaxşıdır. Elə burda…
Tükəz qarı əyin-başını soyunub qarın soyuqluğu üstə uzandı. Göyçək Əsgər də… Gülürdü Əsgər. Qarı Əsgərin gülüşündən üşüdü. Tanış idi bu guluş ona. Bu gülüş Tükəzin bağırtısını qırmızı Dərəyə salan Əsgərin gülüşündən çox, dünyaya indilərdə gələn körpənin gülüşünə oxşayırdı.
- İlahi!- dedi, içində Tükəz.
Uşaq lüt-lütcəmə onun başının üstünü kəsdirib gülürdü. Uşağın duruşu yekə adamın duruşuna oxşayırdı.
Uşaq əlini uzadıb Tükəzin sümüyü çıxmış boğazından yapışdı:
- Get, Əsgərin səni gözləyir.
İtlər hürüşdü, zingildədi.
Qoca tutun ətəyindəki qarımış bayquş başını üç yüz altmış dərəcə fırladıb uladı.
Xoruzların ilk səhər banı dünyanın bu bir-neçə qarışıq, tükürpədən səsinə qarışdı. Səhər açılmaq istəyirdi.
Kənddə hamıdan əvvəl uşağın nənəsi, mamaça Tükəzin bacılığı Zümrüd arvad oyandı. Qarı paltar-palazını çiyninə atıb üşüyə-üşüyə eşiyə çıxdı. Qaloşlarını ayağına çəkib ayaqları bii-birinə dolaşa-dolaşa aşağı düşdü. Həyətdə mırıldaşan itlərin səsinə diksindi.
- İtil!- dedi, səsindən hürkdü. Qarın içində görünməz olan qaraltıya yaxınlaşdı.
- Dədə, yanasan,- deyib, dizlərinə döydü.
Bir az sonra kəndin camaatı pıçıldaya-pıçıldaya Tükəz qarının lüt anadangəlmə soyunub qarın içində donmasından, itlərin isə arvadın yanından yekə bir tikə qoparmağından danışırdılar .
… Uşaq isti peçin yanından asılan nənnidə yatırdı. Yatırdı və yuxusunda gülürdü.
Qaranlığa baxmaqdan gözləri bezmişdi, gözlərini açsa da eyni şeyi görəcəkdi, elə indi də eyni şeyləri görürdü.
Göz qapaqlarını biri-birinə sıxmışdı ki, öz içindəki işıqdan başqa bir şey görməsin. Görə bilmirdi. İçindəki işıq da sönmüşdü… nədənsə, yaddaşının dərinliyində olan işığı xatırlamağa başladı.
Nə işıq idisə, min illik, milyon illik bir yol gəlirdi ona sarı. Qaranlığa məhəl qoymadan əlini qaldırıb barmaqlarının ucuyla işığa toxundu, barmaqları isindi, sonra közərməyə başladı.
Qaranlığa güldü. Ətrafındakı qaranlıq boşluğa və bu boşluğun içərisindəki saysız-hesabsız maneələrə güldü.
Özü-özünü gördü, gülüşünü gördü, amma nə üçünsə o qaranlığın içərisində beşik də gördü, öz beşiyini.
Pəncərənin önündəki lampanın qara şüşəsinin arxasından güclə sızan qara işıq onun beşiyinə düşürdü. Beşikdəki bələkdən dartınıb çıxmaq istəyən qollarını gördü.
Balaca, ağ əllərini, ətsiz, arıq barmaqlarını. Qaranlıqdan qorxan, qaranlıqdan diksinən, qaranlıqdan üşüyən bir səsi gördü. Güldü səsin üzünə. Qəhqəhə ilə, ləzzətlə… İstədi ki, gözlərini açıb o səsə doğru, o işığa doğru yüyürsün, qorxdu gözlərini açmağa.
Eləcə, o işıq da, işıqdan, işığın qaranlığından sıyrılıb ona doğru can atan səs də əriyib itdi.
-Nə qədər olacaq bu?
Özü öz səsindən diksindi.
- Nə qədər olacaq bu?
Tanış səs idi, amma doğma deyildi, uzaq idi, soyuq idi, amma tanış səs idi.
- Sən də adıvı kişi qoyubsan, camaatın kişiləri…
Ardını eşitməyə ehtiyac yox idi. Mə'lum məsələ idi ki, camaatın kişiləri indi, çoxdan idi ki, iş başında idilər. O isə, içindəki qaranlıqda tapdığı bir parça işıqla oynayırdı. Amma, bayaqkı uşağın gülüşü doğma idi, çox doğma idi.
Səs hələ də davam edirdi və son üç ildəki hər gün, hər səhər, hər axşam təkrarlanan monoloqunu deyirdi.
Gözlərini açıb otağa baxdı, hər tərəf qaranlıq idi. Qorxdu. Qorxa-qorxa göz qapanlarını biri-birinə sıxıb yenidən açdı və işığı gördü. Suya həsrət adam suyu görəndə ciyərlərindən sevindiyi kimi, o da işığı görüb gözlərinin qarasından sevindi. Eyvana çıxdı. Maşın dolu, insan dolu, səs dolu, işıq dolu küçə idi, elədən-belə uzanırdı.
- Nə olsun ki, pulun var, vəzifən var, mənim aləmimdə onların bir quruşluq hörməti yoxdur mənimçün.
Əsnədi, gərnəşdi, sinəsinə bir-iki yumruq vurdu, sonra guya boynunu sındırırmış kimi gözünün ucuyla geriyə, evin içinə baxdı. Arvadı əllərini belinə qoyub qoca baxışlarla ona baxırdı:
- Bu gün bazar günüdür, deyirəm bəlkə operaya gedək, Ərəbzəngiyə baxaq.
- Mənim Ərəbzəngiyə ehtiyacım yoxdur.
Cavab gəlmədi və ona elə gəldi ki, bu sözləri ürəyində deyib. Çiyinlərini dartdı, küçəyə baxmağa başladı, amma evin içindən arvadının ona «kül» eləməsini də gördü.
Və birdən-birə ətraf yenidən bayaqkı kimi qaranlıq, zülmət bir işığa bələndi. Qaranlığın içindən arvadının tanış, doğma olmayan əllərini, cütlənib ona «kül» edə-edə gözlərinə doğru sürünən əllərini gördü.
-Boyuvu yerə soxum, at özüvü beşinci mərtəbədən!
Ayıldı və eyvanın məhəccərindən geri atıldı. Doğrudanmı özünü beşinci mərtəbədən atmaq istəyirdi? Yenə çiyinlərini dartdı.
- Özüvü burdan yox e, lap Aydan da yerə atsan xeyri yoxdur. Elə bilirsən ki, mən özümü ata bilmərəm?
- Gəl bir yerdə ataq… özümüzü.
Arvadı çaşdı. Bircə anın içərisində arvadın çöhrəsinə hopan yazıqlıq xoşuna gəldi
Rüfətin. Ləzzətlə, bir anlıq arvadın sifətinə baxdı.
- Bilirsən nə var?… Gəl qalxaq Everestə, əl-ələ verək, ataq özümüzü qaranlığa.
Arvadı mətbəxə getdi.
- Qaranlığa niyə ki?
Mətbəxdən qayğanaq qoxusu gəlirdi. Əl-üzünü yuyub mətbəxə, arvadının yanına gəldi. Yaş əllərini onun açıq qollarının üstünə qoyub:
- Sss,- elədi.
Arvad ona baxmırdı. Rüfət qucaqladı arvadı, sıxdı.
- Əl çək,- dedi arvad, gecələr heç adamın üzünə də baxmırsan, indi nə olub birdən-birə?
Rüfət arvadın görə bilmədiyi bir hərəkətlə qazı keçirdi, arvadı qucağına alıb yataq otağına apardı və pıçıltılı, ehtiraslı bir səslə:
- Gecələr hamı bu işlə məşğul olur, ona görə də gecələr adamın zəhləsi gedir bundan. Adam da qaranlıqda sevə bilər biri-birini?
Rüfət arvadını hələ də yığılmamış taxtın üstünə atdı. Arvad yatağa dəyən kimi qalxıb qaçmaq istədi:
-Qayğanaq yandı…
Rüfət onun barmaqlarının ucundan yapışıb saxladı:
- Heç qayğanağın yeridir?
- Qazı keçirib gəlirəm.
Arvadın səsi mətbəxdən gəlirdi.
Rüfət qalstukunu bağlaya-bağlaya:
- Qazı keçirmişdim bayaq,- deyib, başını buladı.
Arvadı çiynini qapıya söykəyib ona baxırdı. Özü qəsdənmi açmışdı, ya bayaq Rüfətin qucağında dartınanda açılmışdı, nə isə, xalatının açılmış iki düyməsindən sinəsi görsənirdi.
- Gedirsən yenə?
- Gedirəm yenə…
***
Kabinetə girən kimi, dünən axşamdan yarımçıq qalan yazısını qarşısına qoyub son cümlələri oxudu: «Çətini adam olmaqdı!… Adam olmaq çətindi… Adam adam olmaq istəyir… Adam olmaq olmur…
Ümumiyyətlə, milyon illər tarixi olan kainat adlı canlılar və cansızlar dolu aləmdə nə vaxtsa, kimsə, bircə dənə də olsa adam görübmü?»
- Yox, bu lap ağ oldu.
Qələmi götürüb abzasın üstündən çarpaz xətt çəkdi. Siqaret alışdırıb kresloya çökdü və yazacağı sətirləri görməyə başladı. Sətrilər qaranlıqdan işığa doğru qaçan qara cücülər kimi gəlirdi.
… Dünyaya insan gəlirdi.
Hamı sevinirdi.
İnsanı dünyaya gətirəcək ana da sevinirdi. Bundan sonra yazılacaq bütün sənədlərdə «filankəsin oğlu» olacaq ata da sevinirdi. Sevinməyən, bircə dünyaya gəlməyə hazırlaşan insan idi: iki ayaqlı məxluq.
Ona görə sevinmirdi ki, bundan sonra olacaq bütün hadisələrdən xəbərdar idi. Dünyaya gəlişi ilə, alacağı ilk nəfəslə başlanacaq dünya əzabları hələ bərkiməyən sümüklərini sızıldadırdı.
Balaca, bapbalaca ürəyində qəribə fikirlər qaynaşırdı. Bir neçə dəqiqədən sonra insan dənizinə qoşulacaq, hələ nəfəsini içinə çəkən, hələ susan insancıq qəti qərara gələ bilmirdi.
Gəlişi ilə ətrafında baş verəcək hadisələrin başlanğıc nöqtəsi olacağını bilirdi və nəsə qeyri-adi bir şey etmək istəyirdi. İmkanı olsaydı gəlməzdi dünyaya, doğulmazdı və beləcə anasının qaranlıq, isti bətnində yaşayardı ömrünü.
Amma, mümkün deyildi. Doğulmalıydı və onun doğuluşu ilə baş verəcəklərin hamısı baş verməliydi. O, dünyaya gəlməliydi ki, dünyadakı insanların sayı bir nəfər də çoxalsın.
O dünyaya gəlməliydi ki, bu gün öləcək o kimsənin ölümü ilə dünyadakı insanların sayı bir nəfər də azalsın. Amma, hələ o ana qalırdı.
O an gecikirdi, ləngiyirdi, tələsmirdi. Çünki dünyanın dağılması bu gün baş vermiş olsaydı belə, onun dünyaya gəlişindən sonra olacaqdı.
Bayırda qar yağırdı. Hər tərəf ağ örpəyə bürünmüşdü. Ayın işığı olmasaydı, elə fikirləşmək olardı ki, dünyada qarayla ağdan başqa bir rəng yoxdur. Amma Ayın işığı var idi və bu o demək idi ki, dünyada başqa rənglər də var.
Dünya başdan-başa ağla-qara rəngin təzadı arasında özünə yer eləyən rənglərdən bezikən kimi ağır-ağır özünün həmişəki işini görürdü.
Dünya istəməyə-istəməyə, bezikə-bezikə, yorula-yorula, yağan qarın şaxtasında büzüşü-büzüşə öz oxu ətrafında fırlanırdı. Fırlanırdı ki, üzərinə düşən ən ali vəzifəni yerinə yetirsin. Fırlanırdı ki, həyat yazılmamış qanunlarla davam eləsin.
Fırlanırdı ki, dünya dağılacaq günə doğru getsin. Və o, dünyaya gəlsin. Eləcə də oldu. Dünya milyon illik işini görə-görə onun doğulacağı ana yetişdi. Bir anlığa köks ötürdü, dayanmaq, durmaq, geriyə qayıtmaq istədi. Olmadı. Və…
…Mamaça dünyaya gülə-gülə gələn iri gözlü, yekə qulaqlı, boz sifətli körpəni əlindəki əski parçasına bürüdü, içindəki qəribə hissləri gizlətməyə çalışsa da, uşağın anasına:
- Gözlərin aydın, ay gəlin,-deməyi unutmadı. Uşağa baxdı. Ağlamırdı. İri gözləri ilə, cin hürküdən baxışlarıyla ona baxıb gülürdü. Amma, səsi çıxmırdı körpənin.
Ana mamaçanın qucağındakı qundağa baxıb ürkək-ürkək xəbər aldı:
- Nə oldu Tükəz xala, niyə səsi çıxmır bunun? Yoxsa…
Mamaça çaşdı. Gəlinin nə demək istədiyini o andaca başa düşdü və istəməyə-istəməyə gülümsündü:
- Yox azz, nə deyirsən… Bir oğuldu ki, gəl görəsən, buz baltası. Özü də kişi kimi ağlayıb eləmir, gülür üzümə, arsız oğlu arsız.
Gəlin toxtadı.
Mamaça Tükəz arvad bu insanı söyən ilk adam kimi tarixə düşəcəkdi.
Qarının söyüşü körpənin xoşuna gəlmədi elə bil, üz-gözünü turşutdu, iri gözləri ilə qarının üzünə baxdı. Sonra ya qarıya görsəndi, ya elə doğrudan da göz vurdu zalım balası. Qarı nə təhər çaşdısa bələyi əlindən yerə buraxdı, amma bələk yerə yığılan yorğan-döşəyin üstünə düşdü. Qarı ürəyində: - «bismillah»,-dedi, amma elə dedi ki, ağrılardan hələ də özünə gəlməyən gəlin də onun içindən qopan pıçıltısını eşitdi.
- Yenə nə oldu, ay arvad, niyə bu uşağın səsi çıxmır axı?
Arvad nə cavab verəcəyini bilmədiyindən çaşıb qalmışdı. Körpənin gözlərinin qapandığını görüb tez şəhadət barmağını dodaqlarına yaxınlaşdırdı:
- Sss!
Çıxış yolu özünə də ləzzət elədi.
- Yatır. Qoy çağırım baldızın gəlsin, əyin-başını dəyiş, sən də yat. Səhərə hələ çox var. Hə, lap başımı itirmişəm. Gözlərin aydın olsun.
Qarı bayıra çıxdı. Sakitlik idi. Qəbirstanlıq tərəfdən hürüşən itlərin və qoca tutun ətəyində oturub ulayan qarımış bayquşun səsindən başqa bir səs yox idi dünyada. Hamı yatırdı. Evdəkilərin hamısını elə bil ölüm yuxusu almışdı. Heç kəsin dünyadan xəbəri yox idi. Hamı üç gecə idi ki, yuxusuz idi, ancaq bu gecə yuxu hamıya güc gələ bilmişdi. Hamı peçin ətrafına yığışıb yan otaqda yatışırdı.
Tükəz qarı çiyinlərini bumbuz divara söykəyib köks ötürdü. Son otuz ildə kənddə doğulan bütün uşaqlar onun əlindən keçmişdilər, amma qarı beləsinə rast gəlməmişdi hələ. İlk uşaq idi ki, dünyaya ağlamaq əvəzinə gülə-gülə gəlmişdi. O cəhənnəm, bu axmaq köpək oğlu qarıya göz də vurmuşdu deyəsən.
Arvadı soyuq tər bürüdü, başı hərləndi, gözləri qaraldı. İstədi var səsi ilə çığırıb gənclik rəfiqəsini, min bir oyundan bir yerdə çıxdığı Zümrüd qarını çağırsın… Çağırdı da… Ancaq onun səsini özündən savayı heç kəs eşitmədi. Qarıya elə gəldi ki, kimsə güclü əlləri ilə onu boğur, çabaladı, dartındı. Onu Ayın gecənin qaranlığında bərq uran işığından başqa heç kəs görmürdü. Qarı süstləşdi, bütün əzələləri boşaldı. Başını asta-asta qaldırıb bayaqkı çağa kimi onun üzünə gülən dünyaya baxdı. Həyətin ortasında qapqara bir it durmuşdu, parıldayan gözləri ilə şöngüyüb ona baxırdı. Qarının içi göynədi, bu göynərtidən gözləri yaşardı. İt zingildədi. Soyuqdan paçalarının arasında gizlətdiyi quyruğunu yellədi. Amma bu quyruq yelləməkdən çox,- «bura gəl, yanıma gəl»,-deməyə oxşayırdı. Tükəz arvad astagəl addınmlarla yeridi, bir-iki addım atıb dayandı, qulağına səs gəldi, kimsə evdən onu çağırdı. Evə baxdı. Qara basırdı onu, bayaq bələyib qoyduğu uşaq pəncərəyə dırmaşıb lampa işığında ona baxırdı, baxdıqca da gülürdü.
Qarı ürəyində «bismillah» deyə-deyə başmaqlarını geyinib aşağı düşdü. Ayaqları dizəcən yağan qarın içərisində itdi. İtə çatıb dayandı. İtin yanında altmış bir il əvvəl onun qızlığına sataşıbdurandan sonra on dörd yaşlı Tükəzi dostlarına pay eləyən Göyçək Əsgər durmuşdu. O Göyçək Əsgər ki, bir vaxtlar kəndin, mahalın bütün qız-gəlinləri onunla yatmaq arzusuyla yerə-yatağa girirdi. Ama, Göyçək Əsgər indinin Əsgəri deyildi. İndi onun sümükləri də çürüməliydi gərək ki… Çünki, əlli il əvvəl Əsgərin cəsədini qırmızı Dərədən tapmışdılar. Kişiliyini kəsib ağzına dürtmüşdülər, özünü də qurd-quş didişdirmişdi. Bu sirri Tükəzdən və Zümrüddən başqa heç kəs bilmirdi.
Göyçək Əsgərin əynində ağ paltar var idi, ətəyi qana bulaşmışdı.
Qarı Əsgəri görüb qarın içərisində yıxıla-dura ona yaxınlaşdı:
- Necəsən, mənim gözəlim?
- Bıy, başıma xeyir… Bəs, sən ölməmisən? Mən səni…
-Qocalmısan. Darıxıram səninçün, Tükəz. Səndən gəlmiyib bu dünyaya… Gedək mənimlə…
-Hara gedirik, ay Əsgər…
- Hamının gedəcəyi yerə. Qannı Dərəyə. Salacam qışqırığını bu gecənin qaranlığında.
- Yaxşı ki, ölməmisən. Ay Əsgər… Qannı Dərədə sənə zəhər verib o zəhrimarıvı kəsəndə …
- Danışma. Bilirəm hamısını.
- Soyuqdur mənə, Əsgər. Gəl evə gedək. Gəl…
- Evə olmaz. Elə bura yaxşıdır. Elə burda…
Tükəz qarı əyin-başını soyunub qarın soyuqluğu üstə uzandı. Göyçək Əsgər də… Gülürdü Əsgər. Qarı Əsgərin gülüşündən üşüdü. Tanış idi bu guluş ona. Bu gülüş Tükəzin bağırtısını qırmızı Dərəyə salan Əsgərin gülüşündən çox, dünyaya indilərdə gələn körpənin gülüşünə oxşayırdı.
- İlahi!- dedi, içində Tükəz.
Uşaq lüt-lütcəmə onun başının üstünü kəsdirib gülürdü. Uşağın duruşu yekə adamın duruşuna oxşayırdı.
Uşaq əlini uzadıb Tükəzin sümüyü çıxmış boğazından yapışdı:
- Get, Əsgərin səni gözləyir.
İtlər hürüşdü, zingildədi.
Qoca tutun ətəyindəki qarımış bayquş başını üç yüz altmış dərəcə fırladıb uladı.
Xoruzların ilk səhər banı dünyanın bu bir-neçə qarışıq, tükürpədən səsinə qarışdı. Səhər açılmaq istəyirdi.
Kənddə hamıdan əvvəl uşağın nənəsi, mamaça Tükəzin bacılığı Zümrüd arvad oyandı. Qarı paltar-palazını çiyninə atıb üşüyə-üşüyə eşiyə çıxdı. Qaloşlarını ayağına çəkib ayaqları bii-birinə dolaşa-dolaşa aşağı düşdü. Həyətdə mırıldaşan itlərin səsinə diksindi.
- İtil!- dedi, səsindən hürkdü. Qarın içində görünməz olan qaraltıya yaxınlaşdı.
- Dədə, yanasan,- deyib, dizlərinə döydü.
Bir az sonra kəndin camaatı pıçıldaya-pıçıldaya Tükəz qarının lüt anadangəlmə soyunub qarın içində donmasından, itlərin isə arvadın yanından yekə bir tikə qoparmağından danışırdılar .
… Uşaq isti peçin yanından asılan nənnidə yatırdı. Yatırdı və yuxusunda gülürdü.
