Keçid linkləri

2024, 29 Mart, Cümə, Bakı vaxtı 12:51

Mahir, belə olmaz ki...


Səlim Babullaoğlu Pasternak Muzeyinin qarşısında. Peredelkino
Şair, tərcüməçi Mahir Qarayev "Oxu zalı"na göndərdiyi məqalədə Səlim Babullaoğlunun Nobel mükafatlı rus şairi Boris Pasternakdan tərcümələrinə iradlarını bildirmişdi.

Şair, tərcüməçi S.Babullaoğlu bu məqalədə M.Qarayevə cavab verir.


Əziz Mahir!


Mən də fikirləşirəm ki, sizə, xüsusən də yazınızdan sonra “sən” deməyə haqqım var, amma bu ərk haqqımı masabaşı üçün saxlayıram, orda bu haqqımdan yetərincə istifadə edəcəyimə söz verirəm, ciddi yaş fərqimizin olub-olmamasının isə mətləbə dəxli olmayacaq.

Sizin yazınıza bir neçə səbəbdən cavab vermək istəmirdim, fikirləşirdim ki, az əvvəl verdiyim müsabibədə çoxlu mövcud və mümkün iradlara cavab vardı, hərçənd yazınızdan belə başa düşdüm ki, onu ya diqqətsiz oxumusuz, ya da ordakı arqumentləri nəzərə almaq istəməmisiz.

Bir də düzü bu yazınıza, çoxsaylı iradlarınızın haqlı-haqsız, doğru- səhv olmasından aslı olmayaraq, yalnız ordakı bir cümlənizə görə cavab verməmək olardı.

Sitat: “Evə gələndən sonra bir daha öz variantıma göz yetirdim, bir daha (Səlimin dediyi kimi) bəndlərin tək misralarını 8-liyə, cüt misralarını 5-liyə (orijinaldakı kimi- S.B.) sığışdırmağa (mənim variantımda tək misralar 11-liklə, cüt misralar 5-liklə verilib) cəhd etdim, amma axırda bir daha əmin oldum ki, bu, sadəcə mümkün deyil...”

Yəni, metr (ika) kimi vacib məqama görə, sizin sonra yazdıqlarınızı, idman terminləri ilə desək furzal matçını futbol qaydaları ilə şərh etməyə oxşatmaq olardı desəm, inciməyəcək, səmimiyyətimə sübhə etməyəcəksiz güman edirəm.

Sizinlə yazı yazacağınız haqda söhbətimizi, hansı tərcümədən öz sözünüzlə desək “podstroçnik” kimi yararlanmanızı, sonra isə təqdimat mərasimindəki qısa çıxışınızda xeyli səfir dostlarınızın olmasını söyləmənizi, nəhayət bir az sonra görüşəndə isə “öz tərcümələrin səni qane edirmi?” deyə sual vermənizi əlbəttə xatırlayıram.

Sualınızın yalnız bir pis tərəfi vardı: belə sual vermirlər. Niyə?


"Sizin yazınızda xoşuma gəlməyən bir neçə şeyi deməyi özümə borc bilirəm, həm də səmimiyyətimi tamamlamaq istəyirəm. Sizin xəfif mentor tonunuz əsla xoşuma gəlmədi, inciməyin, düzdü olduqca zərif, mədəni tonunuz var, hətta “protokol mədəniyyəti” həddində, amma bu məndə əsla “səmimiyyət” təəssüratı yaratmadı. Bilirsiz niyə, çünki, tərcümədə- nə mənim tərcüməmdə, nə də əvvəlkilərdə “müsbət” bircə şey olsa belə görmədiniz, göstərmədiniz".
Çünki, mən sizə əlyazma şəklində, özü də rəy üçün tərcümə verməmişdim; əgər bir həmkarınız tərcümə edib onu kitablaşdırırsa, fakt tənqidi istisna etməsə də sualı istisna edir.

Haqlısız, əgər mən , bir şeirin növbəti tərcüməsini edirəmsə, bu o deməkdir ki, indiyədək mövcud olan tərcümələrlə tanışam (hərçənd tanış olmamaq da mümkündü, yəni, bu variant da başqasının təcrübəsində istisna ola bilər), onlar məni qane etmir yox, “əl boyda kitablar seriyasının” növbətisi üçün xeyli şeir çevirirdim və müəllifin irsindən ən çox tərcümə olunanı “Qış gecəsi” idi deyə, və o şeir isə a) metrik, b) və bundan doğan diqər səbəblərə görə yeni tərcüməni peşəkar kimi mənim üçün maraqlı və zəruri edirdi.

Mən indiyə qədər heç bir tərcümə haqqında qane edir, qane etmir, pisdi, yaxşıdı deməmişəm, “cansız, quru və sair”sözlərlə kobud ümumiləşmə aparmamışam, bəlkə tənqid mənim birbaşa peşəm deyil onunçün, görünür bundan sonra demək lazımdı, amma bilirəm ki, istənilən orijinal mətn minimum iki, varsa daha artıq tərcümə versiyalarının cəmi ola bilər.

İndi isə özünüz üçün mümkünsüz hesab etdiyiniz işlə bağlı “iradlarınıza” qayıdıram.

Yazırsız:

“1-ci bənd haqqında sən öz müsahibəndə təxminən belə deyirsən ki, mətnin əslində birbaşa adı çəkilməyən, amma məna qatında «gizlənən» külək, sovurmaq, axşam... kimi sözlər var. Tamamilə doğrudur. Bax elə mən də öz tərcüməmdə həmin sözlərdən istifadə etmişəm (...)

Özün isə nəyə görəsə o sözlərdən yan ötmüsən...”

Cavabım:

Təəssüf ki, mənim müsahibəmi diqqətsiz oxumusuz, əks təqdirdə, “iradınız” belə olmazdı və məni müsahibədəki fikrimə təkrar qaytarmazdız. Nolar, olsun. Tərcümənizdəki qüsurlarınızı diqqətinizə çatdırıram :

1) Siz digər mövcud tərcümə versiyalarında olduğu kimi öz tərcümənizdə metri gözləmirsiz;

2) Əgər Xalq yazıçısı Anar “melo”sözünün dilimizdəki tam mənasını, açıqlamasını (melo= qarın sovrulması) verirsə, özü də bunu estetik şəkildə edirsə, siz öz versiyanızda həm əvvəlki tərcümədəki sözü təkrarlayır, sonra isə nədənsə “sovrulmağ”ın “şırımlayırdı”kimi qeyru-dəqiq(!) və sanki sinonimini, özü də adamı bir qədər vuran oxşarını yazmaqdan başqa bir şey etmirsiz, yenə də o versiyada olduğu “şam”la “axşam”ı qafiyə tutursuz;

3) “sizin” sinonimləriniz də dəqiq qafiyə əldə eləmək istəyinizə təəssüf kömək eləmir, çünki “şırımlayırdı-yanırdı”nın qafiyə olmadığını bilirsiz.

Bəs, mən nə edirəm?

1) orijinaldakı “8-5-8-5” olan metri saxlayıram, deməli adekvat ritmə və ahəngə artıq nail oluram ki, bu isə bundan sonra qafiyəylə bağlı bütün iradları xeyli dərəcədə yersiz edir;

2) assonanslar və dissonanslarla, başqa sözlə qafiyə əvəzləyiciləriylə işləsəm belə misra sonluqlarındadkı kənar sözləri “dünya-masa / земля-стол” u saxlayıram;

Mahir Qarayev
3) həm sizdən, həm də digər tərcüməçilərdən fərqli olaraq “...горела на столе”, “cвеча горела”nın (yəni, “yanırdı masada” , “şam yanırdı”) xəbər-mübtəda ardıcıllığını da “yanırdı bir şam masada”, “bir şam yanırdı” şəklində saxlayıram;

4) orijinal mətndə iki dəfə təkrarlanan iki hecalı “мело, мело” deyişini tərcümədəki “lopa-lopa”yla əvəzləyirəm ki, qarın külək tərəfindən sovrulması onun lopa-lopa yağışını istisna etmir, bununla isə o deyişi səsli və vizual imitasiya edirəm;

4) qafiyə məsələsində irad tutmaq istəyənlərə də, sizə də bir daha xatırladıram ki, “земле -на столе” (земля- стол) və ya “пределы- горела” (предел- гореть) nə qədər qafiyədirsə, “ dünya-masada”, “qardı-yanırdı” da eyni qədər qafiyədi, mənim isə bizim görkəmli tərcüməçimiz Siyavuş Məmmədzadə demişkən “orijinaldan yaxşı tərcümə etmək” niyyətim yoxdu. Odur ki, “...özün isə nəyə görəsə o sözlərdən yan ötmüsən...” sualınızın cavabı sizə aydın olmalıdı...

Sonra yenə yazırsız:

“2-ci bəndin tərcüməsi hər ikimizdə oxşar alınıb. (...) Oxşar alınıb, bir fərqlə ki, səndə son misra anlaşılmazdır. Adətən, belə anlaşılmazlığa çox vaxt qafiyə «bais» olur, amma qafiyə vermədiyin üçün, burası mənə qaranlıq qaldı.”

Cavabım:


Əsla belə deyil. Niyə? Çünki siz

1) yenə, metri gözləmirsiz;

2) əvvəlki bəndə etdiyinizi təkrarlayırsız, “mığmığa” nədənsə nın azişlək(!), “hünü” kimi məhəlli (!) sinonimini verirsiz (niyə?);

2) sonrakı misrada ümümiyyətlə misranı “sovurub çırpırdı” şəklində özünüz yazırsız, sizin artırmaları isə reallıq doğurmur, sadəcə sizin yazı vərdişləriniz, “podstoçnikiniz” doğurur;

3) sizin bu bənddəki tərcümənizin uğurlu tərəfi “lopa”-topa”, “külək-tək” qafiyələri ola bilərdi ki, “topa” sözünü “topası” halına gətirməklə, “lopa”nı isə “lopasını” kimi istifadə eləməklə buna da nail olmursuz.

Mən isə

1) metri gözləyirəm;

2) “летит на пламя” nı birəbir adekvat “cuman tək oda” şəklində verirəm;

3)“хлопья” sözünün “pambıq”dan “alındığını”, müəllifin məhz bu çaları qəsd etdiyini dəqiq bilərək “çəngə” (baxsınlar: Rusca-Azərbaycanca lüğət, 3-cü cild) sözünü tərcümə mətninin dövriyyəsinə buraxıram;

4) assonans və dissonanslarla işlədiyimə görə, qafiyə qayğısına əsla qalmasam belə metrə sadiqliyim şeiri qiraət zamanı ahəngdar edir, “cama-oda”, “gələndə-çəngə”cütlükləri sizin versiyanızda şeirin lüğətində olmayan, sonradan peyda olan sözlərin hesabına yaranan qafiyələrdən bir elə pis görünmür;

5) qaranlıq qaldı yazırsız, bəlkə ona görə ki, misrada hərf səhvi buraxırsız, mənim tərcüməmdə- kitabda “Çöldən cama qar” olsa da siz nümunə gətirəndə nədənsə “çöldə (!) cama qar” yazırsız, bundan sonra da qaranlıq qalan bir şey varsa qabaqcadan mənim təəccübümü qəbul edin.

Bu yerdə bir haşiyəyə də çıxıram: şərhlərdə kimsə “cam” sözünü mənə irad tutmuşdu, onun sanki və yalnız mis qab kimi mənasından və Türkiyə türkcəsindən alındığını və sair yazmışdı. Həmin adama və bu fikirdə olan digərlərinə “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”nə, 4-cü cildə diqqətlə baxmağı tövsiyyə edirəm.

Yazırsız:

“Səlim, 7-ci bəndin tərcüməsi də mənə qaranlıq qaldı...

Xüsusən də, ikinci misra hansı zərurətdən yaranıb və nə məna kəsb edir – bilmədim.”

4, 5 və 7-ci bəndlərə, daha doğrusu ümumiyyətlə şeirin şərhinə, mahiyyətinə sonradan ayrıca qayıdacam deyə hələlik gözə ilk dəyən qüsurlardan danışacam

Odur ki, cavabım:

Sizin versiyada

1) “Və” yerində deyil, publisistik ovqat yaradır;

2)“bucaq” doğru deyil, əvvəllki tərcümələrdən fərqli görünməkçün olsa da səhv tərcümədir;

3) Sizin inversiya etdiyiniz bəndin anlaşıqlı variantı belə ola bilərdi :“Külək vurduqca bucaqdan şamı ehtiras odu sanki xaçabənzər qoşa qanadı gərdi mələk tək”;

4) amma inversiyanız çox uğursuzdu, hətta bu halda belə “qanadı” yox, “qanadın” yazmalı idiz, yəni, “qanadını”. Amma yazmamısız, bəs, onda qanad kimindi? Hətta yazsaydınız belə, “Ehtiras odunun xaçabənzər qoşa qanadı”nın nə qədər qeyri-dəqiq, dodaqqaçıran olduğunu bilirəm ki, bilirsiz, bukval mənada həvəsin hərarətinin qanadlarını şişirtməsi, gərməsi, yəni, bunu belə qəbul etmək mücərrəd olur, doğru olmur.

7) metri gözləməmisiz;

8) yenə, “külək” sözünü “tək”lə təkrar qafiyə tutmusuz və “qanadı” ilə “şamı” da nə qədər qafiyədi, məlumdu.

Bəs,mən nə etmişəm? Baxın:

1) Metri saxlamışam;

Səlim Baullaoğlu və ANAR-ın Pasternakdan tərcümələrinin yer aldığı kitab
2) Mənanı öz “traktovkamda” (!) olduqca dəqiq çatdırmışam ki, bu mövzuya qayıdacam;

3) Assonans və dissonanslarla işləsəm də metrin gətirdiyi ahəngdarlığa arxayın olmayıb “göyə- deyə” kimi dəqiq səsləşməni vermişəm;

4) “çəkirdi-kimi”səsləşməsinə gələndə isə (baxın:3-cü punktun əvvəlinə) öz aramızdı bu “qanadı-şamı”ndan pis səsləşmə, saysanız hətta qafiyə deyil.

Daha sonra yazırsız:

“3-cü bənd... Sənin variantında məna pozulub: ox-çevrə şəkli aynada çovğun yapa bilməz (bu necə mümkündür?!).

Əksinə, çovğun (qar, tufan, boran və s.) aynada (şüşədə) şəkil (rəsm) çəkir, yəni, bəzək vurur, naxış vurur.

Mətnin əslində (ruscasında) məhz belədir.

Yeri gəlmişkən (gələcək tərcümələrində nəzərə almağın üçün), ərk edib sənə bir məsləhət vermək istərdim: heç vaxt, heç bir halda «yapırdı – yanırdı» tipində qafiyələrdən istifadə etmə. İndi hətta «gedirdi – gəlirdi» feillərini də qafiyə kimi işlətməyi rəva bilən şairlər, tərcüməçilər var, amma burda söhbət bir başqasından deyil, sənin kimi bir peşəkardan gedir.

Məni başa düşdüyünə şübhə etmirəm.”

Cavabım:

Məm ümumiyyətlə fikirləşirəm ki, qar çovğunu, külək pəncərəyə nə şəkil çəkir, nə naxış vurur, nə də bütün bunları yapır.

Bunlar yalnız şairin və bizim yozumlardır. Bu belə. İndiysə gəlin şərtilik daxilində orijinala baxaq: “Метель лепила на стекле/ Кружки и стрелы./ Свеча горела на столе, / Свеча горела.” İndi sizin çevriyə baxaq: “Ox-ürək rəsmiylə naxışlanırdı / Şüşə durmadan/ Masanın üstündə bir şam yanırdı, /Yanırdı bir şam.” İndiysə mənim tərcüməm:“Ox-çevrə şəkli aynada/ Çovğun yapırdı./Yanırdı bir şam masada,/ Bir şam yanırdı.”

Əslində, hər şey bu qədər aydın ikən, ürəyim gəlmir e, Mahir, izaha. Siz

1) metri pozursuz;

2) “naxışlanırdı”, “durmadan”, “ürək” kimi orijinalda olmayan sözləri gətirirsiz;

3) əgər Xalq yazıçısı Anar “axşam”, “müdam” kimi sözləri gətirib onları “şam”la qafiyə tutursa öz tərcüməsində, sizin gətirdiyiniz sözlərin niyə gəlməkliyi, reallıqdan niyə doğulması bəlli olmur, nə “durmadan” sözü “şam”la, nə də“naxışlanırdı” “yanırdı” sözləri dəqiq qafiyələnmir.

Mən nə edirəm:

1) metri saxlayıram;

2) “лепила”nı dəqiq çevirirəm; özü də xatırladıram ki, şərtilik daxilində çovğun çəkmir, naxışlamır, məhz yapır, müəllif də bunu deyir məhz, nə “uzor”u, nə “risunok”u nəzərdə tutmur, çünki çovğun, qarlı külək öz işini səth, şüşə üzərində relyefli görür,barelyef kimi, heykəltəraş tək, bunu təsəvvür eləmək məncə çətin deyil;

3) metri saxladığıma görə qafiyə qayğısına qalmıram, assonans-dissonanslarla işləyirəm, amma“стекле- столе” rusca nə qədər qafiyədirsə, “aynada-masada” da ana dilimizdə eyni qədər qafiyədir və orijinalda həmin sözlərin sətir sonlarında olmaları da, səsləşməsi də mənim versiyamda eynən qorunub; bu yerdə “ayna”nın şüşə, pəncərə mənalarını verməsinə şübhə edən şərhbazlara yenə də “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”nə baxmağı məsləhət görürəm;

4) mənə feilləri qafiyə tutmamağı peşəkar deyibən tövsiyyə edirsiz, bu prinsip kimi bir qisim poetik platformalar üçün doğrudu, xüsusən orijinal yaradıcılıq üçün, amma o peşəkarı eşıdin, nə fərqi var “naxışlanırdı” feli olsun, yaxud “yapırdı”, heç olmasa orijinala sadiq qalaq; üstəgəl, “yapırdı-yanırdı” variantında sanki bir “eye rhyme” effekti də varsa?!

Bir də ümumiyyətlə müəlifin qafiyələrinin yarısı bütün şeir boyu “qorela” sözüdüsə, bu bənddə üstəgəl “lepila” felini də istifadə edirsə, bu mənə heç qəbahət görünmür.

Yazırsız:

“4-cü bənd, mənim fikrimcə, bu şeirin canı, həm də ən «ələgəlməz» yeridir; hər ikimizin variantında mübahisə doğura biləcək məqamların olması mümkündür. Ona görə burasını açıq saxlayıb, 5-ci bəndə keçirəm. 4-cü bənddə təsvir edilən «çarpazlaşmanın gücündən» bir cüt, məhz bir cüt başmaq (başmaqlar çox da ola bilər, yaxud başmağın biri də düşə bilər) taqqıltıyla yerə düşür və döşəməyə elə dəyir ki, bu «zərbədən» masa üzərindəki şam titrəyən kimi olur və mum giləsi bir damcı göz yaşı kimi şamdan qopub paltarın üstünə düşür.

Bəndin mənası məhz bundan ibarətdir və mən orijinaldan əsla qırağa çıxmamışam. Səndə isə (gözyaşının şamdan ətəyə mum damlaması nə deməkdir – hansı göz yaşından və hansı ətəkdən söhbət gedir?) nədənsə tamam başqa şey alınıb...

Vəssalam. Deyəcəklərim təxminən bu qədər.”

Cavabım:

4-cü bəndlə bağlı fikirlərinizi qəbul eləmirəm: çünki,mən metri saxlamışam, siz yox; çünki siz “solğun təlaşla” ifadəsi əlavə eləmisiz, mən yox; çünki siz “titrəşirdilər” ifadəsi əlavə eləmisiz, bu reallığın doğura biləcəyi interpretasiya (şam titrəyir, kölgələr də həmçinin) sayıla bilərsə də, mən bunu da eləməmişəm; gətirdiyiniz “təlaşla” sözü yenə də təəssüf ki, “çarpazlaşıb da” kəlməsiylə dəqiq qafiyə ola bilmir; mən isə heç nə gətirmədən, metri saxlayıb ahəngi adekvat nail olsam da “az-az – çarpaz”, “kölgələr-əllər” qafiyələrini, dəqiq səsləşməni təmin etmişəm.

5-ci bəndlə bağlı yozumunuz “çarpazlaşmanın nəticəsi (amma dediyiniz kimi gücü yox, məhz nəticəsi kimi-!) kimi başmaqların yerə düşməsi” məqamıyla maraqlıdı, düzdü, amma orijinalda da, sizin versiya da daxil olmaqla heç bir tərcümədə bu açıq biruzə verilmir, yalnız sezilir, verilməməlidi də; amma siz başmaqların yerə düşməsinin mumun axışına səbəb olduğunu bildirirsiz ki, baxın, bu doğru deyil.

Üsətgəl, “vosk” (bu söz sizin versiyada yoxdu), “mum” orijinalda “platye”yə düşür -“şalvara, pencəyə, paltara” yox, sizdə isə “paltarın üstünə”.

Tutalım, söhbət divanda əyləşmiş bir adamın ayağını ayağının üstünə aşırmasından, çarpazlamasından gedir, hərçənd situasiya bu deyil; və o adam ayağını ayağının üzərinə aşırır, qollarını da çarpazlayır, o halda, başmağın hansı hündürlükdən düşdüyü məlumdu da, deyək 20-30 santimetrdən, və siz hesab edirsiz ki, bundan-zərbədən şamın mumu gözyaşı kimi axır?

Və niyə, təkrar ediərəm, şalvara yox? Söhbət isə pencəyin ətəyindən gedə bilməz, onda ya “pidjak” olmalıydı, ya da “odejda”, amma “platye”di.

Başmaqlar, olsun bir cüt başmaq isə stolun üstündən də yerə düşə bilməz; bağmaqlar orda nə gəzir axı!; digər tərəfdən yalnız bu hündürlük səviyyəsindən düşən halda zərbə güclü ola bilməzdimi? Deməli söhbət başmaqların düşməsinə görə şamın axmasından getmir.

Bu sadəcə sadalamadı, deyək ki, başmaqlar düşür, təxminən eyni vaxtda şamdan isti mum axır ətəyə, “platyeyə” dağılır.

Məncə böyük ehtimalla hansısa sevgi oyunundan, üstüörtülü sevgi səhnəsindən söhbət gedir ki, talenin (!) çarpazlaşması daha bir nəfərin, qadının olmasını nişan verir, “platye”(=qadın paltarı, ətək) bu ehtimalı gücləndirir, mum isə “şalvara” yox, deyək ki, elə o komoddanmı, masadanmı ya yerdə, ya da divanda olan “platye”yə düşür, damır; “два бaшмачка” isə həm eyni bir cütü, həm də iki olub da cüt olmayanı ehtiva edə bilər, onları “başmaqlar” deyə cəm şəkilçisində vermək ehtimalları sığortalayır, şamın (=sveça) nın “noçnik” kimi təzahürü də bu “sevgi oyunu” ehtimalını gücləndirir.

Yəni, müəllif bir ğecənin hadisəsini də, çoxlu hadisələri də verə bilər, poeziyada, xüsusən Pasternakın da aid olduğu “modernizm”də fərqli məkan və zamanların, təcrübələrin birləşməsi normativdir.

Təsadüfi deyil ki, şeririn adı “Qış gecəsi” olsa da, sonuncu bənddə müəllif şamın “bütün fevral boyu” yandığını vurğulayır, dolayı olsa da bir ay ərzindəki,ən azı bir gündə qazanılmayan təcrübəni danışırmış kimi görünür.

Məni “sevgi səhnəsi” variantı çəksə də bunlar əlbəttə ehtimallardır, düzünü biz heç vaxt bilməyəcəyik.

Orijinal mətnə dönürəm «И падали два башмачка/ Со стуком на пол./И воск слезами с ночника/ На платье капал» .İndi sizin tərcümənizə baxaq: “Və bir cüt başmaq da necə düşdüsə/ Taqqatan yerə,/ Damdı göz yaşıtək paltarın üstə/ Şamdan bir gilə.” Bu da mənim tərcüməm: “Düşən zaman taqqıltıyla/ Başmaqlar yerə/ Gözyaşı mum damlayırdı / Şamdan ətəyə.”

Siz

Boris Pasternak
1) metri gözləməmisiz;

2) başmaqların düşməsiylə mumun axmasını əlaqələndir-diyinizdən “necə düşdüsə” yazmısız, bu isə mətndə yoxdu; mətndə bu sayaq “səbəb-nəticə” göstərişi yox, yalnız sadalama var;

3) “gilə” sözünü əlavə etsəz də bu bir o qədər qafiyə yaradılmasına funksional xidmət etməyib, deməli özünü doğrultmayıb;

4) “paltarın üstə”yazmısız, halbuki paltarın altı, üstü olmur, mum, ləkə üstə-alta düşmür, eləcə paltara düşür;

5) orijinalda isə “platye”dən söhbət gedirsə, niyə “paltar” yazmısız?

6) müəllif “vosk kak sleza” deyil “...воск слезами...” yazsa da, siz bunu “göz yaşıtək”vermisiz;

7) düşən şeyin şamdan bir gilə olduğunu qeyd eləmisiz ki, bu da doğru deyil, “noçnik”dən (şamın “noçnik”ə dönməsi də “sevgi oyunu”na işarə edir) düşən ərimiş mumdur (özü də bir gilədirmi? ), siz müəllifin yazdığını itirmisiz;

8) diqqət edin, müəllif bənddə iki dəfə misranı “и” ilə başlayır, amma izahdici “что” da yoxdu, sizin çevirdiyiniz kimi (“necə düşdüsə”- sizin tərcümənizdə belədir) “sa-sə” də yoxdu;

Mən isə:

1) metri saxlamışam;

2) yenə əlavə söz gətirməmişəm; ““...воск слезами...”ni “gözyaşı mum” kimi dəqiq, “платье”ni isə “odejda” kimi yox, məhz “ətək” kimi adekvat çevirmişəm; assonans və dissonanlarla işlədiyimdən qafiyə qeydinə qalmasam da “ətəyə-yerə”, “damlayırdı-taqqıltıyla” yazmaqla sizin yazdığınız “düşdüsə-üstə” və “yerə-gilə”dən az effekt almamışam.

Əziz Mahir, siz konkret təhlilləriniz burda bitir deyə mən də bitirirəm.
Amma bayaq dediyim şeirin ümumi şərhinə qayıdıram. Gəlin, orijinala, lazım gələndə isə həm sizin və mənim tərcümələrimizə baxaq.

Orijinal:

Мело, мело по всей земле
Во все пределы.
Свеча горела на столе,
Свеча горела.

Как летом роем мошкара
Летит на пламя,
Слетались хлопья со двора
К оконной раме.

Метель лепила на стекле
Кружки и стрелы.
Свеча горела на столе,
Свеча горела.

На озаренный потолок
Ложились тени,
Скрещенья рук, скрещенья ног,
Судьбы скрещенья.

И падали два башмачка
Со стуком на пол,
И воск слезами с ночника
На платье капал.

И все терялось в снежной мгле
Седой и белой.
Свеча горела на столе,
Свеча горела.

Boris Pasternak
На свечку дуло из угла,
И жар соблазна
Вздымал, как ангел, два крыла
Крестообразно.

Мело весь месяц в феврале,
И то и дело
Свеча горела на столе,
Свеча горела.


Bütün şeir boyu mənanı həmişə(!) refren kimi müşayiət edən,səsləşmə və ahəngi təmin edən, yalnız hərdənbir(!) mənanı tamamlamağa xidmət edən “Свеча горела на столе,/ Свеча горела” nı kənara qoyaraq şeirin şərhinə başlayaq.

Baxın:

1. Müəllif şeirə ilk bənddə ümumi planla, təsvirlə başlayır: bütün dünyaya, hər bir tərəfə,künc-bucağa qar yağır.

2. Kameranın, təhkiyəçinin (alter ego-nun ) məchul gözü 2-ci bənddə ümümi plandan keçid edir konkret iri plana, pəncərəyə tərəf: yay vaxtı ağcaqanad dəstəsinin oda cumması kimi lopa-lopa, cəngə-cəngə yağan qar da çöldən pəncərə çərçivəsinə doğru uçur, çırpılır.

3. 3-cü bənddə yenə iri plan, detallaşma, fokus cəmlənir pəncərəyə: çovğun pəncərə üzərində ox (!) və çevrə(!) yapır, dolayı yolla növbəti bənddəki eşq səhnəsinə işarə edir, zəmin hazırlayır sanki.

4 Məchul göz 4-cü bənddə artıq içəriyə hərəkət edir və içəridəki səhnəni tavandakı kölgələrlə verir: burda artıq əllərin, ayaqların,deməli talenin də çarpazlaşması baş verir, bu hələ “sığal mərasimi”, prelüdiyadır.

5. Həmin kamera sevgi oyununun baş verdiyi səmtə tuşlanır: artıq kişi-qadın oyunu dərinləşir, başmaqlar düşür, gözyaşı mum damlayır ətəyə qadın paltarına, ehtimal eləmək olar ki, o paltar bədəndən kənardadır.

6. Kamera sanki hadisənin baş verdiyi yerdən - otaqdan sürətlə uzaqlaşır,hətta bəlkə çölə,hündür bir nöqtəyə qalxır, hər şeyin, otaqdakı hadisənin, evin, çölün qarda, çovqunda, ağlıqda itib batdığını qeyd edir, göstərir.

7.Bu bənddə başqa reallıq başlayır artıq, plan dəyişib, sevgi oyunu bitib, bir müddət vaxt keçib, kamera yenə otağın içindədir, və kimsə (Pasternak, alter ego, təhkiyəçi) masada əyləşib yazır: şamı küncdən yel çəkir, adam təcrübəni bölüşür və bu bölüşmə həvəsi- həyatdan, bayaqkı sevgi oyunundan ayrılaraq yazmaq, özünə qapılmaq şirniyinin hərarəti (özü də uğurla eləmək ki, şair bunu yazı prosesində yalnız hiss edirsə,biz bunu oxucu kimi indi təsdiq edə bilərik) o qədər güclüdür ki, sanki mələk qanaqlarını xaç kimi gərib uçuşa hazırlaşır; bu hiss isə insandan,yazan adamdan kənarda mövcud deyil, yəni şairdə proyeksiya olunur; eləysə yazan adam sanki qanadlanır göyə doğru dartılır.

Və əziz Mahir, ona görədir ki,mən bu bəndi belə tərcümə eləmişəm:

“Şamı küncdən yel çəkirdi,
Həvəs “yaz!” deyə
Xaçqanadlı mələk kimi
Çəkirdi göyə..
.”

Siz isə başqa cür:

“Və ehtiras odu, bucaqdan şamı
Vurduqca külək
Sanki xaçabənzər qoşa qanadı
Gərdi mələk tək.”


Bu yerdə daha bəndi bir daha şərh eləmək, metrika və sairə bağlı yalnışlarınızı detallaşdırmıram.Məncə hər şey aydındı.

Üstəgəl, diqqət yetirin hadisələrin nəqlindəki zaman məsləsində də ciddi səhvlər eləmisiz, yeri gələrsə, onları da sadalamaq olar.

Bir də bu qafiyə məsələsiylə bağlı yeri gəldikcə nələrisə demişəm, indilik, bəzi sizin də bildiyiniz ümümi şeyləri deyim ki, Pasternak tutalım Svetayeva kimi kamil və dəqiq qafiyələrlə işləyən şair deyildi, onun üçün səs birinci (!) olduqca vacib məqam idi.

Rus poeziyasında isə daktillik, hiperdaktillik, müəllif, kişi, qadın və s.və i. qafiyə növləri var ki, bu məsələdə edilən hər bir iradın reallıqdan, orijinal mətndən daha çox bizim poetik vərdişlərimizlə bağlıdı, bunu da ehtiyac duyularsa detallaşdırmaq olar.

8. Nəhayət sonuncu, 8-ci bənddə, ümumiləşmə aparılır, bu isə kino dili ilə desək yenə ümumi plandan- qarın yağmasından mikşerlə qara fona, sonra isə yanan şama keçid kimi bir şeydi: bütün fevral boyu qar yağırdı, şam isə yenə də masada yanırdı.

Sizin yazınızda xoşuma gəlməyən bir neçə şeyi deməyi özümə borc bilirəm, həm də səmimiyyətimi tamamlamaq istəyirəm.

Sizin xəfif mentor tonunuz əsla xoşuma gəlmədi, inciməyin, düzdü olduqca zərif, mədəni tonunuz var, hətta “protokol mədəniyyəti” həddində, amma bu məndə əsla “səmimiyyət” təəssüratı yaratmadı.

Bilirsiz niyə, çünki, tərcümədə- nə mənim tərcüməmdə, nə də əvvəlkilərdə “müsbət” bircə şey olsa belə görmədiniz, göstərmədiniz.

Mənim tərcüməmi qoyun qırağa, axı, siz də, əvvəlki tərcümələrlə tanışdız, deməli, mənə dediyiniz kimi sizi də nəsə qane etməmişdi. Amma nə?

Yenə “axşamı” “müdam” və “şam” la qafiyə tutmaq istəyirdiz? Yenə orijinal metrikanı nəzərə almaq istəmirdiz?

Bunu sizə qədər 3-4 həmkarınız eləmişdi də. Əgər sizin tərcüməniz ilk olsaydı, mən sizi alqışlayardım.

Amma deyil axı. Məni isə razı salmayan şeylər vardı, onları elədim. İlk olmayan tərcümələrdə də, ilk olan tərcümələrimdə də.

Mən sizin “Tənhalıq” adlı kitabınızdakı bütün tərcümələrinizi diqqətlə oxumuşam.

Orda kifayət qədər uğurlu, dəyərli tərcümələr də var, gərək ki, bəziləri haqda sizə demişəm, amma orda fiaskolar da var, görəsən ədəbi tənqid bu işlə və vicdanla-yaxşını da, pisi də göstərərək məşğul olmur?

Görəsən, cild-cild tərcümə əsərləri romanlar niyə diqqətdən kənarda qalır, mən də bunua sizdən az təəccüblənmirəm, fikirləşirəm ki, bəlkə onalrın acığını “əlboyda kitabçadan” çıxmaq istəyirlər?

Bilirsiz, nəsrlə işim yoxdu, amma bilmənizi istərdim ki, bu ölkədə tərcümə olunan əksər poetik tərcümələrlə tanışam, kimin-nüfuzun,qeyri nüfuzun tərcümə etməsindən asılı olmayaraq onların zəif-güclü yerlərini yaxşı bilirəm...

Siz mənə ideya verdiz, zamanım olduqca onları sərf-nəzər edəcəm.

Sizə bu yazının əvvəlində müsahibəni diqqətsiz oxuduğunuzu yazmışdım.

Bunu yazınızın bir neçə yerində, bədii mətnə münasibətdə daha dəqiqliklə, dəfələrlə sezdim.

Sonuncu məqam isə yazınızın sonundakı “Pasternakın başqa əsərlərini də tərcümə edəcəksən...” və “köməyim dəysə sevinərəm” və sair qeydinizdi. Halbuki, mən müsahibədə tərcümələrə qayıtmayacağımı demişdim...

İşdi-şayəddi, bu yazıya cavab vermək istəsəz, əvvəlki müsahibəni, bu yazını, tərcümələri bir daha diqqətlə oxumanızı, şeirlərin səsli variantına təkrar qulaq asmanızı rica edirəm.

Roman bumu, yarışması, və gənclərə olan sərt tənqidi qeyd və iradlarınızı da əsla bölüşmürəm.

Heç bir bum-filan yoxdu (necə ki, heç bir şair-xalq da yoxdu). Ədəbiyyat var və ədəbiyyat yoxdu. Adamların yazmaq haqqı özündədi.

Bir vaxtlar kitab oxumurlar, yazılmır deyirdik, indi vəziyyət dəyişirsə, bu çox yaxşıdı.

Cavanları xüsusən sındırmaq olmaz. Bunu individual qaydada etmək lazımdı.

Sizin tənqid elədiyiniz adamlar arasında elələri var ki, yaşca onlardan onlardan iki dəfə yarım böyüksüz, əgər doğurdanda nəyisə başa salmaq istəyirsizsə, dəvət edin, görüşün, izah edin, başa salın.

Yoxsa birdən birə...o cürə....nə bilim....

Xaricdə tez-tez olursuz, elə səfir dostlarınızdan da soruşa bilərsiz, oralardamı çox kitab çıxır, buralardamı?

Hə, siz necə yazmaq, tərcümə eləmək məsələsi haqqında danışmaq istəyir, mənə nəyisə başa salmaq istəyirsiz?

Amma, Mahir belə olmaz ki...

Sizə uğurlar arzulayıram.

Həmçinin oxu
Boris Pasternak. Şeirlər
"Pasternak müzakirəsinə" Mahir Qarayev də qoşuldu
Ceyhun Musaoğlu. Tərcümə əllaməçiliyi?
S.Babullaoğlu. Pasternak, musiqi, pambıq və qulaq...

AzadlıqRadiosunu Rusiya hökuməti "arzuolunmaz təşkilat" elan edib.

Əgər siz Rusiyadasınızsa, bu ölkənin pasportunu daşıyırsınızsa, yaxud orada daimi yaşayan, amma vətəndaşlığı olmayan şəxssinizsə, nəzərə alın- məzmunumuzu paylaşdığınıza, bəyəndiyinizə, şərh yazdığınıza, bizimlə əlaqə saxladığınıza görə cərimə və ya həbslə üzləşə bilərsiniz.

Ətraflı məlumat üçün bura klikləyin.

XS
SM
MD
LG