Bu yazar, bu da bazar... Dünyanın kitab çapı ilə bağlı hansı qaydaları var?
İstər Azərbaycanda, istərsə də xaricdə naşirlər kitabları hansı meyarla seçir?
Müzakirədə Türkiyədə kitablarını çap etdirmək niyyətləri olan yazıçılar Fəxri Uğurlu və Pərviz Cəbrayıl, Bakıdakı "Qanun" nəşriyyatının direktoru Şahbaz Xuduoğlu və Türkiyənin "Kaknüs yayınları" nəşriyyatının sahibi Muhammed Çiftçi iştirak ediblər.
Fəxri Uğurlu:
- Biz bilirik ki, Azərbaycanda kitab bazarı hələ formalaşmayıb. Yazıçı kitabı öz hesabına çap etdirir.
Əlbəttə istisnalar da var, məsələn Şahbaz bəy, gənc yazıçıları nəşriyyatın hesabına çap etdirir.
Amma bir qayda olaraq yazıçı kitabı ya öz hesabına, yaxud da sponsor hesabına çap etdirir. Yayımı da belədir ki, adətən pulsuz dostlara, tanışlara paylayır.
Hələlik bizdə kitab bazarı formalaşmayıb.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Kitaba dəstək lazımdır, dünyanın hər yerində bu belədir. Kitaba dövlət nəzarəti yox, dövlət dəstəyi olmalidir.
Biz – ayrı-ayrı nəşriyyatlar indi çalışırıq bazara yeni kitablar çıxaraq. Sovet dövründə bazarla yazar arasında həmişə böyük bir uçurum olub.
Bu uçurumu da dövlət özü yaratmışdı. Sovet dövlətinin yazarları var idi, onlar o dövlətin sifarişini icra edirdilər.
Bazar da dövlətin əlində idi. İndi Sovetlər Birliyi yoxdur. Müstəqil yazarlar, müstəqil yayım sektorları var.
O sektorlar tədricən inkişaf etməkdədir. Mən doğrusu ümidsiz deyiləm. Çünki son illərdə kitablarla bağlı olan tədbirlər var. Bu tədbirlərin uğurları göz qabağındadır.
Mən bu ilin iki böyük layihəsinin adını çəkmək istəyirəm - “Milli Kitab Müsabiqəsi” və “Ən yeni ədəbiyyat”. Bunlar kitabla bağlı böyük və uğurlu layihələrdir.
Məhz bu layihələrin hesabına xeyli kitab pulsuz nəşr olunub və kitab bazarına gətirilib.
Artıq burada hər şey yazarın qüdrətinə bağlıdır. Əgər onların yazdıqları doğrudan da oxunacaqsa, seviləcəksə onların tirajı artacaq və bazar böyüyəcək.
Oxunmayacaq, sevilməyəcəksə, onda təbii ki, biz bazarı nə qədər genişləndirsək də kitabsız o heç nəyə lazım olmayacaq.
Pərviz Cəbrayıl:
- Mən Şahbaz bəyin son fikri ilə razı deyiləm ki, bütün ümid yazara qalır.
Kitabın satışındakı ümid təkcə yazıçının üstündə deyil. Reallığı gözdən keçirək, bu boyda Azərbaycanın paytaxtında, Bakı kimi nəhəng şəhərdə cəmi on kitab dükanı var.
Bunların da dördü daha çox tanınan kitab dükanıdır. Bu kitab dükanları da Bakının yalnız mərkəzində qərar tutublar.
Sumqayıt Bakının qulağının dibindədir, cəmi iki kitab dükanı var. Bizim “Ən yeni ədəbiyyat” seriyasından kitablarımız hələ gedib ora çıxmayıb.
Muhammed ÇiftçiHələ mən rayonları demirəm, bircə Lənkərana bir – iki kitabımız gedib çıxıb. Bu qədər rayonlarımız var, bölgələrimiz var.
Onlar necə gəlib Bakıdan kitab alsınlar? Biz nə qədər oxucu itiririk.
Həmişə şikayətlənirik ki, oxucularımız kitab oxunmur. Təbii, göstərici - oxucuların marağı aşağı düşüb, amma həm də nəzərə almaq lazımdır ki, bazar da oxucunun yanına getməlidir bir az.
Oxucu nə qədər bazara tərəf gələcək. Qarşılıqlı olmalıdır. Türkiyə dövləti özünün, o cümlədən öz ədəbiyyatının dünyada tanıdılması üçün ildə 100 milyon dollar pul ayırır.
Bəs Azərbaycanda o 100 milyon nəyə ayrılır? Bəlkə də kitabın oxunmamasına ayrılır.
Azərbaycan dövləti ölkənin içində kitabın yayılması üçün nəinki pul xərcləmir, bəlkə də xərcləyir ki, onun qarşısını alsın. Bu halda bizim durumumuz məncə təsəvvür olunandır.
Yazıçı əlbəttə kitabı yazarkən oxucunu gözünün qabağına gətirmir. Öz yaradıcılığı ilə məşğul olur. Amma sonucda kitab oxucuya ünvanlanıb.
Azərbaycan reallığı ilə götürəndə “Ən yeni ədəbiyyat” seriyasında adamın öz kitabının satışından narazı olmağa haqqı yoxdur.
Bir ay içində Orhan Pamuk 5 dənə satılırsa, sən on dənə satılırsansa belə götürəndə yüksək göstəricidir.
Nobel mükafatlı yazıçı az satılır, sən çox satılırsan. Amma bunu dünya çapına çıxarsaq, çox gülünc bir şeydir.
Bu mənada təbii ki, bizim qayğılarımız çox böyükdür. Hər bir yazıçı təbii ki, öz içində bilir onun əsəri hansı səviyyədədir.
Belə olanda onun cürəti çatırsa, hansısa yayım evinə müraciət edəcək, əsərini göndərəcək. Oradan hansı cavab olacaq bu başqa məsələdir.
Çəkinmək lazım deyil kitabları göndərməkdən, cavab gözləməkdən. Biri olmayacaq digəri cavab verəcək.
Fəxri Uğurlu:
- Biz kitab bazarının olmamağından danışırıq, amma gəlin görək bizdə ümumiyyətlə bazar cəmiyyəti, bazar iqtisadiyyatı deyilən təsisat varmı?
Biz bazar cəmiyyətinə keçmişikmi? Biz köhnə sistemdən qurtarmışıq, bu heç.
Yəni dövlət artıq müftə kitablar çap etdirmir, yayımı ilə məşğul olmur, kitab mağazaları açmır.
Bu gün piştaxtalarda çörək, şəkər, gündəlik tələbat malları satılırsa, bu o demək deyil ki, Azərbaycanda bazar var. Şahbaz bəy, ümid yazara yox, birinci növbədə bazaradır.
Bazar formalaşmalıdır, bizdə bazar formalaşmayıb.
Azadlıq radiosu:
Pərviz Cəbrayıl- Türkiyədə bazar var, nəsə etmək olar?
Fəxri Uğurlu:
- Təklif etmək olar. Məsləhət görüblər mənə. Biz Türkiyə üçün bir köynək uzaqdayıq ədəbiyyat olaraq. Azərbaycanlı yazıçının Türkiyə bazarına girməsi üçün müəyyən problemlər var.
İlk növbədə dil problemidir.
Baxmayaraq ki, biz bir dildə danışan millətik, bizim yenə də dil problemimiz var. Nə qədər qəribə də görünsə də Azərbaycan türkcəsindən Türkiyə türkcəsinə normal bədii tərcümə problemi var.
Belə bir adam tapmaq problemdir. Bu gün hər hansı ciddi Türkiyə nəşriyyatına kitab təqdim etmək üçün sənin Türkiyə türkcəsində, Anadolu türkcəsində bir kitabın olmalıdır.
Kimə müraciət edə bilərik? Çevirənlər barmaqla sayılır, onların da professionallıq səviyyəsi tərcümə baxımından deməzdim ki, yüksəkdir.
Əsəri cevirəndən sonra problem qalmır. Naşirdir, internetlə göndərirsən, müəyyən müddətdən sonra cavab gəlir, ya qəbul edirlər ya etmirlər.
Digər bir problem də odur ki, Türkiyənin özündə nəşriyyatların müəyyən yönümü var.
Dinə üstünlük verən, solçulara yaxın ədəbiyyata meyilli, bə sair...
Bu müxtəlif nəşriyyatların da müxtəlif maraqları və özlərinin bazara gələn yolları var. Əldə hazır kitab olsa, yazına arxayınsansa bunlar üzərində düşünmək və ciddi nəşriyyatla əlaqəyə girmək olar.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Mənə elə gəlir ki, özünə arxayın olmayan yazıçı yoxdur. Bütün yazıçılar özünə arxayındır ki, o oturub yazı yazır.
Amma necə etmək olar ki, elə bir mətn yazmaq ki, həm naşir onu satmaqda, yaymaqda problem görməsin, həm də ki, yazar ortaya qoyduğu əsərdən nəsə qazana bilsin.
Mən inanmıram ki, Azərbaycanda doğurdan da parlaq bir əsər yazmış müəllifin kitabı ingiliscəyə, türkcəyə və yaxud dünyanın başqa dillərinə tərcümə olunmasın.
Mən nəşriyyatlarla əlaqəliyəm. Hər il Frankfurt kitab sərgisində, İstanbulda bir neçə kitab sərgisində iştirak edirəm.
Daim bizdə çıxan nəşrlər barədə onlara məlumat vermişəm. Görməmişəm ki, hansısa bir kitab onların doğurdan da diqqətini çəksin.
Görünür dünyanın tələb etdiyi dəyərlər başqadır. Mən xaricdən hər hansı yazar seçərkən onun haqqında məlumat toplayıb sonra nəşr edirəm.
Muhammed Çiftçi: (Türkiyədən)
- Yazarın professional olması lazımdır. Professional yazıçı olmaq başqa bir şeydir, nəsə yazmaq başqa şeydir.
Fəxri UğurluSiz əgər professionalsınızsa, kitabla əlaqəli beynəlxalq aləmdə bir şey edə bilirsinizsə, uğurlu olursunuz. Türkiyədə ən professional yazıçı məncə Orxan Pamukdur.
Nobel mükafatı, bir çox dillərə tərcümə edilməsi, bunlar tamamilə professional yazıçının nə etməsini və nə yazmasını bilməsi ilə əlaqədardır.
Yazıçı var ki, mən yazdım, məndən çıxdı - deyir, sonra da şikayətə keçir, satılmır, “naşirim pisdir, məni tanıtmırlar, vitrinə qoymurlar” - kimi etirazlar bildirir.
Halbuki bunlar yersiz reflekslərdir. Yazarın mətbuatla əlaqəsi olmalıdır.
Bir sıra beynəlxalq sərgilərə getməlidir. Dünyada zövqlər dəyişir, insanlar nələr oxuyurlar, bunları yazıçının izləməsi, bilməsi lazımdır.
Uğurlu olanlar kimdirlər və niyə uğurludurlar, bunu öyrənməlidir. Bu işin siyasi tərəfi var.
Azərbaycanda bir çox yazarın belə fikirləri ilə rastlaşırıq: Kitabın Moskvadakı bir nəşriyyatda yayımlanması, Türkiyədə bir yayın evindəə yayınlanması onu markalaşdırır. Amma bu, əslində uğur deyil.
1989 –cu ildə Azərbaycan müstəqil olanda, nefti, qazı ilə gələcək on ilin körfəz ölkələrindən birinə çevriləcəyini gözlənərkən belə bir Azərbaycan yaranmadı. Azərbaycanın içində də problemlər var.
Kitablara baxanda görürük ki, ədəbiyyatdan ziyadə fikir ədəbiyyatının ön planda getdiyini görürük.
Buna daha çox içində qarşıdurma olan ölkələrdə rast gəlirik. 20-yə qədər Azərbaycandan, Cənubi Azərbaycandan kitablar nəşr etdim. Bu il də Gürcüstanla əlaqəli iki kitab çap etdirdim.
Ölkədə o qədər çox siyasi dartışmalar var ki, dünya ədəbiyyatı nədir, nə deyildir sualını yazıçı özünə vermir. Yerli yazarlar gündəlik məsələlərdən yazırlar və bunun beynəlxalq aləmdə qarşılığını gözləyir.
Bu yanlış bir şeydir. Yazıçıların özlərinə bu sualları verib, bunu aşmaları lazımdır.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Siz bir neçə Azərbaycandan kitab basmınız, hansı prinsiplərlə basmısınız?
Siz Əli İldırımoğlunun, Mir Cəlalın kitablarını öz hesabınıza basmısınız və Türkiyədə nə qədər yaydınız, necə satıldı?
Muhammed Çiftçi:
- Biz Çingiz Abdullayevin ruscadan beş kitabını tərcümə etdirdik.
Oxuyanlar tərəfindən çox maraqla qarşılandı. Amma biz onları geniş satışa qoya bilmədik və burada Çingiz bəyin özünün bir az günahı oldu.
Mətbuatdan çox yaxşı istifadə edilsə, Azərbaycanlı yazarı Türkiyədə məşhurlaşdırmaq işində problem olmayacaq. Əli İldırımoğlunun üç kitabını yayımladıq.
Bir az sponsorluq etdi, amma onun yalnız bir kitabını çox zövqlə yayımladım. Mətbuatdan çox istifadə etmək lazımdır. Bir yazarın bir başqa ölkədə məşhurlaşması üçün bunlar çox önəmlidir.
Azadlıq radiosu:
- Fəxri bəy, Muhammed bəyin bir fikri oldu, yazar təqib etməlidir bütün ədəbiyyatı, təkcə ölkəsində yox, dünyada.
Nələrin daha çox cəlbedici olduğu, nələrin qəbul edildiyi, nəşr edildiyini diqqətdə saxlamalıdır. Sizcə bu nə verər yazıçıya?
Fəxri Uğurlu:
- O konyukturaya gətirib çıxaracaq. Sovet dövründə ən görkəmli yazıçıların da bu prinsiplə işləməyi var idi.
Bu gün mifoloji roman dəbdədir ondan yazaq, sabah sosial roman dəbdədir - ondan yazaq. Bu da pis deyil, ölkəyə hansısa xətti gətirirsən. Amma bu özü konyukturaya gətirib çıxarır.
Pərviz Cəbrayıl:
- Bu gün Azərbaycanda sözün həqiqi mənasında ən yeni ədəbiyyat yaranır.
Ədəbiyyatımızın istənilən cəbhəsində istər Yazıçılar Birliyi olsun istər ondan kənardakı yazarlar olsun, hər birində yeni cəhətlər görülür.
Əslində dünya ədəbiyyatı bir-birini izləməlidir.
Şahbaz XuduoğluYeri gələndə Avropa da bizi izləməlidir. Bəlkə bizdə elə şeylər yaranır ki Avropa üçün yeni bir şey ola bilər. Sadəcə bizdə bunları üzə çıxaran qüvvə, araşdırmaçılar yoxdur.
Yazıçı bütün prosesləri, bütün yenilikləri izləyir, gözdən keçirir və öz təxəyyülündən keçirib yeni bir şey ortaya çıxarır.
O hansısa daha qabaqda gedən istiqaməti tutub getsə, onun bir sonu var. Amma hər halda Azərbaycan bazarı ilə Avropa bazarı eyni şey deyil.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Mən bu cür söhbətləri perspektivli hesab etmirəm. Azərbaycan nəşriyyatları ilə Türkiyə nəşriyyatları arasında sıx əlaqə yoxdur.
Bizim böyük bazarımız var, cənubi Azərbaycan, Türkiyə. Mən ümumiyyətlə çevirmələrin əleyhinəyəm. Sadəcə mən naşirlərin sıx əməkdaşlığının tərəfdarıyam.
Biz öyrətməliyik bu dildə oxutmağı. Mən kitabın Azərbaycan türkcəsindən Türkiyə türkcəsinə çevrilmədən - Azərbaycan türkcəsində daha geniş yayımlanmasını istərdim.
Türkiyənin Anadolu hissəsində yaşayanlarda hər hansı bir problem olmayacaq. Dili işlətmək lazımdır bir-biri ilə.
Bizim Cənubi Azərbaycanla bağlı problemimiz yoxdur. Necə edək ki bizim kitablar ora getsin orada yayımlansın. Ya naşirlər birliyi yaranmalı və bu işi görməlidir, ya dövlət bu işdə maraqlı olmalıdır.
Bizim ciddi problemlərimiz var, amma bütün problemlərin üstündə işıq yanır. Həqiqətən də bizim oxucular var və onlar kitab alıb oxuyurlar.
Biz ittiham edə bilmərik Azərbaycan oxucusunu kitab oxumamaqda. Səbəb sadəcə olaraq Azərbaycan kitabına hörmətsiz münasibətdir.
Hansısa dövlət qulluğuna qəbulda tələb olunur ki, hansı kitabı oxumusan? Azərbaycanı düşünən, yazan, yazı ilə işləyən insanlar cəmiyyətdə sıxılıb, kənara atılıb.
Yazıçı yetişdirmək, bazara kitab gətirmək problemlidir, amma işıq var.
Azadlıq Radiosu:
- Bayaqdan bazarı qınayırdıq, indi səbəbi kitaba hörmət məsələsinə bağladıq.
Pərviz Cəbrayıl:
- Professionallığın içində yazıçının kitablarının satılması və ondan müəyyən qonorar alması durur.
Mən pul almalıyam ki, növbəti roman üstündə otura biləm. Hər bir kitab özündən sonrakı kitab üçün reklam vasitəsidir.
Bu mənada bizim işimiz çətindir. Nə pul ala bilirik, nə kitab sata bilirik, amma bizdən professionallıq tələb olunur.
Əslində Azərbaycandakı yazıçılar daha qəhrəmandırlar, nəinki həmin professionalları olan xaricdəkilər.
Dinləyici:
- Camaat çörəkpulu tapmır, kitabı necə alsın? Əvvəl bu problemi həll etmək lazımdır.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Yalan söhbətdir ki, xalqın çörəyə pulu yoxdur, guya ona görə də kitab almır.
Həmin xalqdır ki, siqaretə, bahalı telefonlara, disklərə pul verir, yeri gələndə meyxanaya SMS-lər göndərir.
Hələ mən görməmişəm Azərbaycanda desinlər kimsə acından öldü. Bu, insandan böyük ləyaqət tələb edir. Söhbət ümumilikdə sistemin çürük olmasından gedir.
Bir yaşlı, iki yaşlı uşaqlar üçün də kitablar buraxılmalıdır. Buraxılır da dünyada. Bu yaşda başlayır kitaba sevgi. Kitabsız cəmiyyət fəlakətdir.
Hər bir azərbaycanlı bunu dərk edir, amma hər bir azərbaycanlı bilmir axı buna qarşı necə mübarizə aparmaq lazımdır. Amma kitaba maraq da var.
Azadlıq radiosunun “Oxu zalı”na gündə nə qədər adam girir, nə qədər maraqlı müzakirələr aparılır.
Kitaba maraq olmasaydı, ora da girən olmazdı. Amma telekanallarda (biri istisna olmaqla) kitabla bağlı verilişlər yoxdur.
Verilişə tam şəkildə burda qulaq asın.
davamı
Verilişin aparıcısı İlqar Rəsul,
Prodüsser Gülər Miryəhya
İstər Azərbaycanda, istərsə də xaricdə naşirlər kitabları hansı meyarla seçir?
Müzakirədə Türkiyədə kitablarını çap etdirmək niyyətləri olan yazıçılar Fəxri Uğurlu və Pərviz Cəbrayıl, Bakıdakı "Qanun" nəşriyyatının direktoru Şahbaz Xuduoğlu və Türkiyənin "Kaknüs yayınları" nəşriyyatının sahibi Muhammed Çiftçi iştirak ediblər.
Fəxri Uğurlu:
- Biz bilirik ki, Azərbaycanda kitab bazarı hələ formalaşmayıb. Yazıçı kitabı öz hesabına çap etdirir.
Əlbəttə istisnalar da var, məsələn Şahbaz bəy, gənc yazıçıları nəşriyyatın hesabına çap etdirir.
Şahbaz Xuduoğlu:
Mən inanmıram ki, Azərbaycanda doğurdan da parlaq bir əsər yazmış müəllifin kitabı ingiliscəyə, türkcəyə və yaxud dünyanın başqa dillərinə tərcümə olunmasın.
Mən nəşriyyatlarla əlaqəliyəm. Hər il Frankfurt kitab sərgisində, İstanbulda bir neçə kitab sərgisində iştirak edirəm.
Daim bizdə çıxan nəşrlər barədə onlara məlumat vermişəm. Görməmişəm ki, hansısa bir kitab onların doğurdan da diqqətini çəksin.
Mən inanmıram ki, Azərbaycanda doğurdan da parlaq bir əsər yazmış müəllifin kitabı ingiliscəyə, türkcəyə və yaxud dünyanın başqa dillərinə tərcümə olunmasın.
Mən nəşriyyatlarla əlaqəliyəm. Hər il Frankfurt kitab sərgisində, İstanbulda bir neçə kitab sərgisində iştirak edirəm.
Daim bizdə çıxan nəşrlər barədə onlara məlumat vermişəm. Görməmişəm ki, hansısa bir kitab onların doğurdan da diqqətini çəksin.
Hələlik bizdə kitab bazarı formalaşmayıb.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Kitaba dəstək lazımdır, dünyanın hər yerində bu belədir. Kitaba dövlət nəzarəti yox, dövlət dəstəyi olmalidir.
Biz – ayrı-ayrı nəşriyyatlar indi çalışırıq bazara yeni kitablar çıxaraq. Sovet dövründə bazarla yazar arasında həmişə böyük bir uçurum olub.
Bu uçurumu da dövlət özü yaratmışdı. Sovet dövlətinin yazarları var idi, onlar o dövlətin sifarişini icra edirdilər.
Bazar da dövlətin əlində idi. İndi Sovetlər Birliyi yoxdur. Müstəqil yazarlar, müstəqil yayım sektorları var.
O sektorlar tədricən inkişaf etməkdədir. Mən doğrusu ümidsiz deyiləm. Çünki son illərdə kitablarla bağlı olan tədbirlər var. Bu tədbirlərin uğurları göz qabağındadır.
Mən bu ilin iki böyük layihəsinin adını çəkmək istəyirəm - “Milli Kitab Müsabiqəsi” və “Ən yeni ədəbiyyat”. Bunlar kitabla bağlı böyük və uğurlu layihələrdir.
Məhz bu layihələrin hesabına xeyli kitab pulsuz nəşr olunub və kitab bazarına gətirilib.
Artıq burada hər şey yazarın qüdrətinə bağlıdır. Əgər onların yazdıqları doğrudan da oxunacaqsa, seviləcəksə onların tirajı artacaq və bazar böyüyəcək.
Oxunmayacaq, sevilməyəcəksə, onda təbii ki, biz bazarı nə qədər genişləndirsək də kitabsız o heç nəyə lazım olmayacaq.
Pərviz Cəbrayıl:
- Mən Şahbaz bəyin son fikri ilə razı deyiləm ki, bütün ümid yazara qalır.
Kitabın satışındakı ümid təkcə yazıçının üstündə deyil. Reallığı gözdən keçirək, bu boyda Azərbaycanın paytaxtında, Bakı kimi nəhəng şəhərdə cəmi on kitab dükanı var.
Bunların da dördü daha çox tanınan kitab dükanıdır. Bu kitab dükanları da Bakının yalnız mərkəzində qərar tutublar.
Sumqayıt Bakının qulağının dibindədir, cəmi iki kitab dükanı var. Bizim “Ən yeni ədəbiyyat” seriyasından kitablarımız hələ gedib ora çıxmayıb.
Onlar necə gəlib Bakıdan kitab alsınlar? Biz nə qədər oxucu itiririk.
Həmişə şikayətlənirik ki, oxucularımız kitab oxunmur. Təbii, göstərici - oxucuların marağı aşağı düşüb, amma həm də nəzərə almaq lazımdır ki, bazar da oxucunun yanına getməlidir bir az.
Oxucu nə qədər bazara tərəf gələcək. Qarşılıqlı olmalıdır. Türkiyə dövləti özünün, o cümlədən öz ədəbiyyatının dünyada tanıdılması üçün ildə 100 milyon dollar pul ayırır.
Bəs Azərbaycanda o 100 milyon nəyə ayrılır? Bəlkə də kitabın oxunmamasına ayrılır.
Azərbaycan dövləti ölkənin içində kitabın yayılması üçün nəinki pul xərcləmir, bəlkə də xərcləyir ki, onun qarşısını alsın. Bu halda bizim durumumuz məncə təsəvvür olunandır.
Yazıçı əlbəttə kitabı yazarkən oxucunu gözünün qabağına gətirmir. Öz yaradıcılığı ilə məşğul olur. Amma sonucda kitab oxucuya ünvanlanıb.
Azərbaycan reallığı ilə götürəndə “Ən yeni ədəbiyyat” seriyasında adamın öz kitabının satışından narazı olmağa haqqı yoxdur.
Bir ay içində Orhan Pamuk 5 dənə satılırsa, sən on dənə satılırsansa belə götürəndə yüksək göstəricidir.
Nobel mükafatlı yazıçı az satılır, sən çox satılırsan. Amma bunu dünya çapına çıxarsaq, çox gülünc bir şeydir.
Bu mənada təbii ki, bizim qayğılarımız çox böyükdür. Hər bir yazıçı təbii ki, öz içində bilir onun əsəri hansı səviyyədədir.
Belə olanda onun cürəti çatırsa, hansısa yayım evinə müraciət edəcək, əsərini göndərəcək. Oradan hansı cavab olacaq bu başqa məsələdir.
Çəkinmək lazım deyil kitabları göndərməkdən, cavab gözləməkdən. Biri olmayacaq digəri cavab verəcək.
Fəxri Uğurlu:
- Biz kitab bazarının olmamağından danışırıq, amma gəlin görək bizdə ümumiyyətlə bazar cəmiyyəti, bazar iqtisadiyyatı deyilən təsisat varmı?
Biz bazar cəmiyyətinə keçmişikmi? Biz köhnə sistemdən qurtarmışıq, bu heç.
Yəni dövlət artıq müftə kitablar çap etdirmir, yayımı ilə məşğul olmur, kitab mağazaları açmır.
Bu gün piştaxtalarda çörək, şəkər, gündəlik tələbat malları satılırsa, bu o demək deyil ki, Azərbaycanda bazar var. Şahbaz bəy, ümid yazara yox, birinci növbədə bazaradır.
Bazar formalaşmalıdır, bizdə bazar formalaşmayıb.
Azadlıq radiosu:
Fəxri Uğurlu:
- Təklif etmək olar. Məsləhət görüblər mənə. Biz Türkiyə üçün bir köynək uzaqdayıq ədəbiyyat olaraq. Azərbaycanlı yazıçının Türkiyə bazarına girməsi üçün müəyyən problemlər var.
İlk növbədə dil problemidir.
Baxmayaraq ki, biz bir dildə danışan millətik, bizim yenə də dil problemimiz var. Nə qədər qəribə də görünsə də Azərbaycan türkcəsindən Türkiyə türkcəsinə normal bədii tərcümə problemi var.
Belə bir adam tapmaq problemdir. Bu gün hər hansı ciddi Türkiyə nəşriyyatına kitab təqdim etmək üçün sənin Türkiyə türkcəsində, Anadolu türkcəsində bir kitabın olmalıdır.
Kimə müraciət edə bilərik? Çevirənlər barmaqla sayılır, onların da professionallıq səviyyəsi tərcümə baxımından deməzdim ki, yüksəkdir.
Əsəri cevirəndən sonra problem qalmır. Naşirdir, internetlə göndərirsən, müəyyən müddətdən sonra cavab gəlir, ya qəbul edirlər ya etmirlər.
Digər bir problem də odur ki, Türkiyənin özündə nəşriyyatların müəyyən yönümü var.
Dinə üstünlük verən, solçulara yaxın ədəbiyyata meyilli, bə sair...
Bu müxtəlif nəşriyyatların da müxtəlif maraqları və özlərinin bazara gələn yolları var. Əldə hazır kitab olsa, yazına arxayınsansa bunlar üzərində düşünmək və ciddi nəşriyyatla əlaqəyə girmək olar.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Mənə elə gəlir ki, özünə arxayın olmayan yazıçı yoxdur. Bütün yazıçılar özünə arxayındır ki, o oturub yazı yazır.
Amma necə etmək olar ki, elə bir mətn yazmaq ki, həm naşir onu satmaqda, yaymaqda problem görməsin, həm də ki, yazar ortaya qoyduğu əsərdən nəsə qazana bilsin.
Mən inanmıram ki, Azərbaycanda doğurdan da parlaq bir əsər yazmış müəllifin kitabı ingiliscəyə, türkcəyə və yaxud dünyanın başqa dillərinə tərcümə olunmasın.
Mən nəşriyyatlarla əlaqəliyəm. Hər il Frankfurt kitab sərgisində, İstanbulda bir neçə kitab sərgisində iştirak edirəm.
Daim bizdə çıxan nəşrlər barədə onlara məlumat vermişəm. Görməmişəm ki, hansısa bir kitab onların doğurdan da diqqətini çəksin.
Görünür dünyanın tələb etdiyi dəyərlər başqadır. Mən xaricdən hər hansı yazar seçərkən onun haqqında məlumat toplayıb sonra nəşr edirəm.
Muhammed Çiftçi: (Türkiyədən)
- Yazarın professional olması lazımdır. Professional yazıçı olmaq başqa bir şeydir, nəsə yazmaq başqa şeydir.
Nobel mükafatı, bir çox dillərə tərcümə edilməsi, bunlar tamamilə professional yazıçının nə etməsini və nə yazmasını bilməsi ilə əlaqədardır.
Yazıçı var ki, mən yazdım, məndən çıxdı - deyir, sonra da şikayətə keçir, satılmır, “naşirim pisdir, məni tanıtmırlar, vitrinə qoymurlar” - kimi etirazlar bildirir.
Halbuki bunlar yersiz reflekslərdir. Yazarın mətbuatla əlaqəsi olmalıdır.
Bir sıra beynəlxalq sərgilərə getməlidir. Dünyada zövqlər dəyişir, insanlar nələr oxuyurlar, bunları yazıçının izləməsi, bilməsi lazımdır.
Uğurlu olanlar kimdirlər və niyə uğurludurlar, bunu öyrənməlidir. Bu işin siyasi tərəfi var.
Azərbaycanda bir çox yazarın belə fikirləri ilə rastlaşırıq: Kitabın Moskvadakı bir nəşriyyatda yayımlanması, Türkiyədə bir yayın evindəə yayınlanması onu markalaşdırır. Amma bu, əslində uğur deyil.
1989 –cu ildə Azərbaycan müstəqil olanda, nefti, qazı ilə gələcək on ilin körfəz ölkələrindən birinə çevriləcəyini gözlənərkən belə bir Azərbaycan yaranmadı. Azərbaycanın içində də problemlər var.
Kitablara baxanda görürük ki, ədəbiyyatdan ziyadə fikir ədəbiyyatının ön planda getdiyini görürük.
Buna daha çox içində qarşıdurma olan ölkələrdə rast gəlirik. 20-yə qədər Azərbaycandan, Cənubi Azərbaycandan kitablar nəşr etdim. Bu il də Gürcüstanla əlaqəli iki kitab çap etdirdim.
Ölkədə o qədər çox siyasi dartışmalar var ki, dünya ədəbiyyatı nədir, nə deyildir sualını yazıçı özünə vermir. Yerli yazarlar gündəlik məsələlərdən yazırlar və bunun beynəlxalq aləmdə qarşılığını gözləyir.
Bu yanlış bir şeydir. Yazıçıların özlərinə bu sualları verib, bunu aşmaları lazımdır.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Siz bir neçə Azərbaycandan kitab basmınız, hansı prinsiplərlə basmısınız?
Siz Əli İldırımoğlunun, Mir Cəlalın kitablarını öz hesabınıza basmısınız və Türkiyədə nə qədər yaydınız, necə satıldı?
Muhammed Çiftçi:
- Biz Çingiz Abdullayevin ruscadan beş kitabını tərcümə etdirdik.
Oxuyanlar tərəfindən çox maraqla qarşılandı. Amma biz onları geniş satışa qoya bilmədik və burada Çingiz bəyin özünün bir az günahı oldu.
Mətbuatdan çox yaxşı istifadə edilsə, Azərbaycanlı yazarı Türkiyədə məşhurlaşdırmaq işində problem olmayacaq. Əli İldırımoğlunun üç kitabını yayımladıq.
Bir az sponsorluq etdi, amma onun yalnız bir kitabını çox zövqlə yayımladım. Mətbuatdan çox istifadə etmək lazımdır. Bir yazarın bir başqa ölkədə məşhurlaşması üçün bunlar çox önəmlidir.
Azadlıq radiosu:
- Fəxri bəy, Muhammed bəyin bir fikri oldu, yazar təqib etməlidir bütün ədəbiyyatı, təkcə ölkəsində yox, dünyada.
Nələrin daha çox cəlbedici olduğu, nələrin qəbul edildiyi, nəşr edildiyini diqqətdə saxlamalıdır. Sizcə bu nə verər yazıçıya?
Fəxri Uğurlu:
- O konyukturaya gətirib çıxaracaq. Sovet dövründə ən görkəmli yazıçıların da bu prinsiplə işləməyi var idi.
Bu gün mifoloji roman dəbdədir ondan yazaq, sabah sosial roman dəbdədir - ondan yazaq. Bu da pis deyil, ölkəyə hansısa xətti gətirirsən. Amma bu özü konyukturaya gətirib çıxarır.
Pərviz Cəbrayıl:
- Bu gün Azərbaycanda sözün həqiqi mənasında ən yeni ədəbiyyat yaranır.
Ədəbiyyatımızın istənilən cəbhəsində istər Yazıçılar Birliyi olsun istər ondan kənardakı yazarlar olsun, hər birində yeni cəhətlər görülür.
Əslində dünya ədəbiyyatı bir-birini izləməlidir.
Yazıçı bütün prosesləri, bütün yenilikləri izləyir, gözdən keçirir və öz təxəyyülündən keçirib yeni bir şey ortaya çıxarır.
O hansısa daha qabaqda gedən istiqaməti tutub getsə, onun bir sonu var. Amma hər halda Azərbaycan bazarı ilə Avropa bazarı eyni şey deyil.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Mən bu cür söhbətləri perspektivli hesab etmirəm. Azərbaycan nəşriyyatları ilə Türkiyə nəşriyyatları arasında sıx əlaqə yoxdur.
Bizim böyük bazarımız var, cənubi Azərbaycan, Türkiyə. Mən ümumiyyətlə çevirmələrin əleyhinəyəm. Sadəcə mən naşirlərin sıx əməkdaşlığının tərəfdarıyam.
Biz öyrətməliyik bu dildə oxutmağı. Mən kitabın Azərbaycan türkcəsindən Türkiyə türkcəsinə çevrilmədən - Azərbaycan türkcəsində daha geniş yayımlanmasını istərdim.
Türkiyənin Anadolu hissəsində yaşayanlarda hər hansı bir problem olmayacaq. Dili işlətmək lazımdır bir-biri ilə.
Bizim Cənubi Azərbaycanla bağlı problemimiz yoxdur. Necə edək ki bizim kitablar ora getsin orada yayımlansın. Ya naşirlər birliyi yaranmalı və bu işi görməlidir, ya dövlət bu işdə maraqlı olmalıdır.
Bizim ciddi problemlərimiz var, amma bütün problemlərin üstündə işıq yanır. Həqiqətən də bizim oxucular var və onlar kitab alıb oxuyurlar.
Biz ittiham edə bilmərik Azərbaycan oxucusunu kitab oxumamaqda. Səbəb sadəcə olaraq Azərbaycan kitabına hörmətsiz münasibətdir.
Hansısa dövlət qulluğuna qəbulda tələb olunur ki, hansı kitabı oxumusan? Azərbaycanı düşünən, yazan, yazı ilə işləyən insanlar cəmiyyətdə sıxılıb, kənara atılıb.
Yazıçı yetişdirmək, bazara kitab gətirmək problemlidir, amma işıq var.
Azadlıq Radiosu:
- Bayaqdan bazarı qınayırdıq, indi səbəbi kitaba hörmət məsələsinə bağladıq.
Pərviz Cəbrayıl:
- Professionallığın içində yazıçının kitablarının satılması və ondan müəyyən qonorar alması durur.
Mən pul almalıyam ki, növbəti roman üstündə otura biləm. Hər bir kitab özündən sonrakı kitab üçün reklam vasitəsidir.
Bu mənada bizim işimiz çətindir. Nə pul ala bilirik, nə kitab sata bilirik, amma bizdən professionallıq tələb olunur.
Əslində Azərbaycandakı yazıçılar daha qəhrəmandırlar, nəinki həmin professionalları olan xaricdəkilər.
Dinləyici:
- Camaat çörəkpulu tapmır, kitabı necə alsın? Əvvəl bu problemi həll etmək lazımdır.
Şahbaz Xuduoğlu:
- Yalan söhbətdir ki, xalqın çörəyə pulu yoxdur, guya ona görə də kitab almır.
Həmin xalqdır ki, siqaretə, bahalı telefonlara, disklərə pul verir, yeri gələndə meyxanaya SMS-lər göndərir.
Hələ mən görməmişəm Azərbaycanda desinlər kimsə acından öldü. Bu, insandan böyük ləyaqət tələb edir. Söhbət ümumilikdə sistemin çürük olmasından gedir.
Bir yaşlı, iki yaşlı uşaqlar üçün də kitablar buraxılmalıdır. Buraxılır da dünyada. Bu yaşda başlayır kitaba sevgi. Kitabsız cəmiyyət fəlakətdir.
Hər bir azərbaycanlı bunu dərk edir, amma hər bir azərbaycanlı bilmir axı buna qarşı necə mübarizə aparmaq lazımdır. Amma kitaba maraq da var.
Azadlıq radiosunun “Oxu zalı”na gündə nə qədər adam girir, nə qədər maraqlı müzakirələr aparılır.
Kitaba maraq olmasaydı, ora da girən olmazdı. Amma telekanallarda (biri istisna olmaqla) kitabla bağlı verilişlər yoxdur.
Verilişə tam şəkildə burda qulaq asın.
davamı
Verilişin aparıcısı İlqar Rəsul,
Prodüsser Gülər Miryəhya
