Azərbaycan ədəbiyyatında erotikaya meyl: bu, sənətkar azadlığının göstəricisidr, yoxsa diqqət çəkmək, məşhurlaşmaq üçün asan üsuldur?
Azadlıq Radiosunun "Pen klub" verilişindəki müzakirəyə - yazılan şeirlərin milli mentalitetə uyğun olmasının vacibliyini deyən şair Musa Yaqub (İsmayıllıdan telefonla), bəzilərinin açıq-saçıq yazmaqda qınadıqları şairlər Nuridə Atəşi (Almaniyadan telefonla) və Qəşəm Nəcəfzadə, eləcə də yazarlar Sərvaz Hüseynoğlu və Cəlil Cavanşir qatılıblar. (Müzakirənin mətnindən parçaları oxu. Verilişi tam şəkildə aşağıda dinlə)
Nuridə Atəşi:
- Məsələn Musa Yaqub İsmayıllıda oturub o yerlərin gözəlliyinə baxıb şeir yazır. Amma mən indi Avropanın göbəyində oturub Klara Qolun «Mən heç kəsə bağışlamayacam» kitabını oxuyuram. Deməli, Klara 76 yaşında ilk dəfə orqazm olub. Ona görə də bir kitab yazıb ki, yəni heç bir kişiyə bunu bağışlamayacam...
Musa Yaqub:
- Dünyada olan şeylər çoxdur. Hamısını yazmırlar axı. Bəs pərdə nədən ötrüdür? Elə açıq eləsinlər də hər şeyi, olmaz axı. Sözü poetiklikdən, tərbiyədən kənara çıxartmaq lazım deyil...
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən o şeiri istənilən yerdə oxumağa hazıram. Səma xanıma da dərin təşəkkürümü bildirirəm, demək o erotik şeirləri çox seıvirmiş ki, mənim yazdıqlarımı da əzbərləyib...
Cəlil Cavanşir:
- Düşünmürəm ki, Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yaranıb. Azərbaycanda tərbiyəsiz ədəbiyyat nümunələri olub. Bunlara erotik ədəbiyyat demək olmaz...
(Verilişin mətni daha ətraflı aşağıda. Proqrama tam şəkildə burda qulaq as)
.
davamı
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən istərdim ki, burada gedən söhbətin tam mətni olduğu kimi AzadlıqRadiosunun saytına yerləşdirilsin. Çünki bəzən dinləyəndə görürəm ki, audioda olanlar mətndə yoxdur. Yəni demək istəyirəm ki, məna saxlanılsın.
AzadlıqRadiosu:
- Bir saatlıq verilişin tam mətnini yazıb yerləşdirmək də olmur. Amma səs tam olaraq yerləşdirilir.
Nuridə Atəşi Azadlıq Radiosunda. 28 yanvar 2010Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən çox ciddi bir ədəbiyyatın nümayəndəsiyəm. Ona görə də bu mövzuya dəvət olunmağımı uğursuz sayıram. Çünki mən erotik şeirlər yazan şair deyiləm.
Şeirim kimə erotik görünürsə bu onun günahıdır.
Amma erotik şerlərə də pis baxmıram. Məhsəti Gəncəvidən tutmuş bu günümüzə qədər erotik şerlərimiz, bayatılarımız olub və bu gün də var.
Bu da istedadın gücünə söykənəndə, sənət səviyyəsində yazılanda sənətə çevrilir və burada onun o pis cəhətləri görünmür.
Azərbaycanda buna pis baxanlar var, amma bu onların primitiv düşünməsi, dünyagörüşünün olmamasından irəli gəlir.
Erotika da bizim həyatımızın bir tərəfidir və mənə elə gəlir ki, ondan da yazmaq lazımdır.
O münasibətləri yazmaq pis deyil. Əlbəttə ki, böyük istedadla yazılan şeirlərə rəğmən deyirəm. Məsələn, Vətən haqda yazılan saxta şeirlər daha pisdir, nəinki erotika.
AzadlıqRadiosu:
- Qəşəm bəy, Səma adlı dinləyici sizin bir şerinizi göndərib bizə, mümkünsə onu özünüz oxuyardınız.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən o şeiri istənilən yerdə oxumağa hazıram. Səma xanıma da dərin təşəkkürümü bildirirəm, demək o erotik şeirləri çox seıvirmiş ki, mənim yazdıqlarımı da əzbərləyib:
(Kağızdakı şeir parçalarından birincisini - aşağıdakı hissəni oxumur - AzadlıqRadiosu)
Bir gün xazeykana dedin:
“Mən necə ərə gedəcəyəm”
Kənddə əmin oğluna gedərsən - dedi,
Kənd oğlanları avam olur.
Sonra səni tanış bir ginekoloqun
yanına apardı,
Qızlığını yaxşıca düzəltdi.
Daha bir kişini də
aldada bilərsən - dedi.
Pulunu da yaşlı bir kişi verdi.
əldən - ələ düşdün
dildən - dilə.
(Bu parçanı buraxıb aşağıdakından başlayır - AzadlıqRadiosu)
Hər gözəl qadın
hər gecə öz üstündən
kişilərin baxışını abort eləyər.
Dizdən yuxarı yupqasını uşaq kimi
doğar.
Dik döşlərini əvvəlki sahəsinə
qaytarar.
Sinəyə sərbəst yıxılmış döşlərdə
heç vaxt süd vəzinin xərçəngi
olmur.
Mən buna erotik şeir demirəm. İndi orada «döş», «qadın» deyilibsə, bəyəm bu erotik şeirdir? Kişilər tərəfindən alçaldılıb təhqir olunmuş qadınların ağır vəziyyətini yazıramsa, bu, erotik şerdir?
AzadlıqRadiosu:
- Ardını oxuyun zəhmət olmasa.
Qəşəm Nəcəfzadə:
Nəticə
Qadının bədəninə yol ən birinci
sözdən başlayır.
Hər ehtiraslı öpüşdən sonra
uşaq doğular.
Partnyorlar bunun fərqində
deyillər.
Qadının, ya da kişinin
tez-tez dəyişdirilməsi ən çox
o ölən uşağın çəkdiyi
“ah”a görədir.
Bətnində uşaq gəzdirən
qadınların ərindən ayrılmaq
ehtimalı daha azdır.
Sözdən qabaq əl işə düşürsə
bu, qadının bədəninə yol deyil
əsla.
Əgər belədirsə,
qadınla kişinin öpüşməsindən
alınan reaksiyanı
adicə əllə də almaq
mümkündürsə,
mənasız bir qadına
bir qaşıq bədən şirəsini
vermək hayıfdı vallah.
Bu, ona bənzəyir ki,
gözəl - göyçək bir oğlan
uşağını diri - diri
aparıb atırsan zibil yeşiyinə.
Bakıda zibil yeşikləri
uşaq meyidləri ilə doludur.
Əgər nəticə uşaq öldürməkdən
ibarətdirsə,
bu, lazım deyil.
Qəşəm NəcəfzadəDüz demişəm, lap düz demişəm. Bu cəmiyyətin bəlasıdır və mən onu yazmışam.
Ola bilsin Sabir bunu satirik formada yazardı. Bir daha deyirəm ki, Vətənin şah damarını kəsən insan daha əxlaqsızdır, nəinki bu şeirdə qoyulan məsələ.
Əgər bu gün Anar (yazıçı-AzadlırRadiosu) bizim ictimai fikrimizin, ədəbiyyatımızın canlı heykəlidirsə, Onu balaca-balaca uşaqların tənqid etməsi daha əxlaqsızlıqdır, nəinki bu şeir.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim, şeiri eşitdiniz, siz nə deyirsiniz?
Musa Yaqub:
- Mən poeziyanı erotik və ya məhəbbət şeirlərinə ayırmıram. Şeir elə şeirdir. Əslində şeirin ilk mayası sevgidən yaranıb.
Ülvi sevgidən. İlk sevənlər yaxşı bilirlər ki, sevginin içində də nə erotik fikirlər, nə ehtiras, nə də o açıq-saçıq fmkirlər var.
Əslində şeir tərbiyəvi, ümumiyyətlə mentilitetimizə uyğun gələn sözlərlə bəzədilməlidir.
Böyük Vaqifimiz də bir az açıq saçıq yazıb. Yaxşı da eləyib. Elə şeylər var ki, o lazımdı. Vaqif deyir ki:
Bir maya bud gərək, baldırı yoğun.
Sərhasər ət basa dizin, topuğun.
Dəbərəndə dura buğun, babuğun,
Tərpənə, quyruqdan çox yumşaq ola.
O baxımdan Qəşəm Nəcəfzadənin bütün fikirləri ilə razıyam. Amma onun burada oxunan şeirini əsil sevgi ilə üz-üzə qoyanda görürsən ki, sözlər utandırıcıdır.
AzadlıqRadiosu:
- Amma Qəşəm Nəcəfzadə olan şeyi yazdığını deyir.
Musa Yaqub:
- Dünyada olan şeylər çoxdur. Hamısını yazmırlar axı. Bəs pərdə nədən ötrüdür?
Elə açıq eləsinlər də hər şeyi, olmaz axı. Sözü poetiklikdən, tərbiyədən kənara çıxartmaq lazım deyil. Poetik söz dünyanın hər fikrini deyir.
Bunlar hamısı həyat təcrübəsində qazanılan şeylərdir. O şeiri mən başa düşürəm, amma başqaları niyə belə açıq deyildiyini soruşa bilər.
AzadlıqRadiosu
- Sərvaz bəy, siz necə düşünürsünüz, erotik şeirlər yaradıcılığa, ya şöhrətə hesablanır?
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Yaradıcılıq prosesi zamanı, əsər yazılan vaxt, məhşurlaşmaq, yaxud hər hansı bir məqsəd heç vaxt ön plana keçə bilməz.
Əks halda bu sənətsizliyə aparıb çıxara bilər. Sadəcə burada sənətə baxışdan söhbət gedə biər.
Eyni şeir parçasına bir ədəbiyyat araşdırıcısı, yaxud oxucu bir yöndən, digərləri başqa yöndən yanaşa bilərlər. Hərə də bir cür izah edər.
AzadlıqRadiosu:
Musa Yaqub- Sizin yanaşmanız necədir?
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Şairi düşündürən cəmiyyət hadisələrinin ədəbiyyata gətirilməsi və ona münasibət bildirilməsini Qəşəm Nəcəfzadə bir sənət adamı olaraq məqsədli şəkildə onu düşündürən problemləri ədəbiyyatdan, sənətdən bu cür yolla keçirib onu cəmiyyətə çatdırmaq istəyir və buna müvəffəq olursa, bu mənə məqbul və qəbuldur.
Bəzən yəni həyatının bu üzünün də varlığını oturuşmuş yoldan kənara çıxmaqla da diqqətə çatdırmaq olur.
O baxımdan bunu uğurlu yaradıcılıq prosesi kimi qəbul edirəm. Bu bizim ədəbiyyatda bütün dövrlərdə olub.
Elə ənənəsi üzərində ədəbiyyata gəldiyimiz Musa Yaqub özü də bəzən bu yenilikdən, fikrini çatdırmağın əsas yolunu tapmaq uğrunda üçün həmişə axtarışlar aparır.
Bu baxımdan mən Qəşəm Nəcəfzadənin yaradıcılığını izləyən adam kimi, onun şeirlərində erotika görmürəm.
AzadlıqRadiosu:
- Gəlin söhbəti Qəşəm Nəcəfzadənin müzakirəsinə çevirməmək üçün başqa bir dinləyicinin (Ramin Rahiboğlu- Mingəçevir) göndərdiyi şeirə diqqət yetirək.
Öp məni:
Belə yox,
Daha bərk,
Daha atəşli öp.
Elə öp ki,
Qanat dodaqlarımı.
Nuridə Atəşinin şeiridir və dinləyici hesab edir ki, belə şeri erotik filmə baxan uşaq da yaza bilər. Deyir bu şeir deyil. Cəlil bəy, siz nə düşünürsünüz?
Cəlil Cavanşir:
- Düşünmürəm ki, Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yaranıb.
Azərbaycanda tərbiyəsiz ədəbiyyat nümunələri olub. Bunlara erotik ədəbiyyat demək olmaz.
Çünki erotika həm də estetikadır, mədəniyyətin bir tərkib hissəsidir. Avropada, dünyada belə qəbul olunur. erotik mövzuda dünyanın çox ciddi imici olan yazarlarının əsərləri var və onlar bizdəki kimi ikrah doğurmur.
Mənə elə gəlir ki, Azərbaycanda ucuz şöhrət dalınca qaçanlar, xüsusən 2005-ci ildən sonra ədəbiyyata gələn gənclər çox biabırçı və tərbiyəsiz şəkildə bunu Azərbaycan ədəbiyyatına gətirdilər.
Ancaq bunun xoşagələn nümunələri də var. Məsələn, Nuridə xanımın yaradıcılığı ilə tanışam, Qəşəm Nəcəfzadənin də həmçinin.
Qəşəm müəllimi mən heç erotik şeir yaza bilən bir adam kimi tanımıram. Bu verilişdə bildim bunu. Amma Nuridə xanım 80 –ci illərin sonundan - erotik deməzdim, qadın duyğularından bəhs edən şeirlərin müəllifidir.
O, qadınların hisslərini, düşüncələrini yaza bilən şairdir. Amma Azərbaycanda bu son dövlər ucuz şöhrət dalınca qaçan, ciddi ədəbiyyatda özünü təsdiqləyə bilməyən yazarların yazdığı açıq-saçıq şeirlərdir.
Əgər erotik ədəbiyyat deyiriksə, bu o deyil.
AzadlıqRadiosu:
- Cəlil bəy, zəhmət olmasa bu şeiri oxuyun və onun erotik, pornoqrafik, ya nə olduğunu izah edin (müəllifin kimliyini demədən verdiyimiz bu şeir əslində bir az əvvəl Qəşəm Nəcəfzadənin oxumadığı parçadı - AzadlıqRadiosu).
Cəlil Cavanşir:
-Bir gün xazeykana dedin:
“Mən necə ərə gedəcəyəm”
Kənddə əmin oğluna gedərsən - dedi,
Kənd oğlanları avam olur.
Sonra səni tanış bir ginekoloqun
yanına apardı,
Qızlığını yaxşıca düzəltdi.
Daha bir kişini də
aldada bilərsən - dedi.
Pulunu da yaşlı bir kişi verdi.
əldən - ələ düşdün
dildən - dilə.
Mən bu şeirin müəllifinin kimliyini də bilirəm. Bu çox zəif və bəsit bir şerdi. Yəni erotika nümunəsi deyil.
Söz yığınağıdır.
Qəşəm Nəcəfzadə:
Sərvaz Hüseynoğlu- Romantik duyğulardan artıq indiki gəncliyimiz, cəmiyyətimiz bezib. Artıq insan həyatın o biri tərəfini , həsrətin o biri üzünü görmək istəyir.
O şeirin çox müsbət bir tərbiyəsi var. Heç kim elə olmaq istəməz. Belə şeylər Rüstəm İbrahimbəyovun, Əkrəm Əylislinin, Anarın əsərlərində yox idi ki?
Sadəcə olaraq indi oxunan parçanı mətndən çıxarıb ayrıca göstəriblər. Məgər bu yalandı, Bakıda belə hadisələr baş vermir?
Bəs bunu kim yazmalıdır? Bu millətin şairi nə qədər müsbət şeylərdən yazmalıdır! Sabir satirik şerlərini necə yazırdısa, eləcə də mən insanın satılmağının tənqidi variantını yazmışam.
Nuridə Atəşi:
- Qoyulan mövzuya rəğmən deyim ki, ümumiyyətlə mən özümü erotik şair saymıram və məni erotik şair hesab edənləri də poeziyadan anlamayan insanlar hesab edirəm.
Mən hər mövzuda yazıram. Əslində mən 1980-ci ildə yazmağa başlamışam. 1982–ci ildə Azərbaycan mətbuatında mənim şeirlərim çap olunub.
O zaman - sovet dönəmində qarşımızda qadağalar var idi. Ailə həyatım da dörd divar arasında keçirdi.
Yoldaşım qapını açarla bağlayıb gedirdi. İllər boyu içimdə yaranan vulkan püskürməli idi və sonda mən qadağaları sındırdım.
Mən Azərbaycan mentalitetinə uyğun olmayan ifadələrlə çıxdım oxucunun qarşısına.
O doğrudur ki, mən oxucunu «provakasiya» etməyi çox istəyirəm və onu qazanıram. Almanca yazdıqlarımda da belədir.
Ümumiyyətlə güclü yazıçılar hər zaman oxucunu provakasiya edirlər. Amma mən poeziya yaradıram və duyğularımı, düşüncələrimi söyləməkdən, yazmaqdan utanmıram.
Niyə də utanmalı, qorxmalıyam bundan.
AzadlıqRadiosu:
- Nuridə xanım, amma provakasiya ilə poeziya yaratmaq nə dərəcədə sənətkarlıqdır? Sənətdən söhbət gedirsə provakasiya ilə yaranan poeziya olur ya…
Nuridə Atəşi:
- Bəli olur. Onu poeziya şəklində, ədəbi dildə söyləmək özü bacarıq tələb edir.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim, sizcə erotika deyilsə, burada deyilən kimi açıq-saçıqdırsa, poeziya olar ya olmaz?
Musa Yaqub:
- Biz həmişə ümumiyyətlə poeziyada tərbiyəli sözün, poetik sözün tərəfdarı olmuşuq. Hərdən şairin yaradıcılığında adama xoş gələn ifadələrlə erotik fikirlər də olur.
Amma şeiri, sənəti erotikaya qurban vermək olmaz.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim indi qurban verilir ya verilmir?
Musa Yaqub:
- Bəzən verilir. Bəzən deyirlər poetik sözlə diqqət çəkmək bacarığı olmayanlar bununla diqqəti cəlb eləmək istəyirlər.
Amma mən ona da inanmıram. Sözlə, poeziya ilə məşğul olan adam heç vaxt qələminə xəyanət və tərbiyəsizlik qatmaz.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim, tərbiyəsizlik nədir, nə yazanda tərbiyəsizlik olur?
Musa Yaqub:
- Pərdəarxası məsələləri açıq yazmaq olmaz. Bəziləri deyir, əşşi var də bu həyatda. Həyatda hər şey var. Amma ümumiyyətlə müəyyən şeylər var ki, onları poeziyada açıq demək olmaz, heç lazım da deyil.
Nuridə Atəşi:
- Dünya poeziyası da var. Baxın, avropalılar necə yazır.
Musa Yaqub:
- Mən Avropaya baxmıram, Şərqə baxıram.
AzadlıqRadiosu:
- Nuridə xanım, Avropa necə yazır?
Nuridə Atəşi:
- Dünya ədəbiyyatı var axı. İndi elə bil oturub kiçik bir pəncərədən dünyaya baxırsınız.
Məsələn Musa Yaqub İsmayıllıda oturub o yerlərin gözəlliyinə baxıb şeir yazır. Amma mən indi Avropanın göbəyində oturub Klara Qolun «Mən heç kəsə bağışlamayacam» kitabını oxuyuram.
Cəlil CavanşirDeməli, Klara 76 yaşında ilk dəfə orqazm olub. Ona görə də bir kitab yazıb ki, yəni heç bir kişiyə bunu bağışlamayacam. Çox üzr istəyirəm………
AzadlıqRadiosu:
- Daha üzr niyə istəyirsiniz ki, onsuz da yazırsınız.
Nuridə Atəşi:
- Ümumiyyətlə mən Avropa qadınlarından, şairlərindən çox şey öyrəndim.
Yəni mənim oxuduğum kitablar, poeziya, yaşadığım yer başqadır və Azərbaycan başqadır. Axı biz təkcə Azərbaycan üçün yox, dünya oxucusu üçün yazırıq.
AzadlıqRadiosu:
- Nə qədər əminsiniz ki, sizi dünya oxuyur?
Nuridə Atəşi:
- Nə qədər güldən-bülbüldən yazmaq olar, başınıza dönüm. Nə qədər qafiyədən yazmaq olar. Qurtarın bunları.
Cəlil Cavanşir:
- Nuridə xanımın bir fikri ilə qətiyyən razı deyiləm. Bizim dünyaya dar pəncərədən baxdığımızı söyləmək yanlışdır.
Avropanı tanımaq üçün məhz gedib orada oturmaq lazım deyil. Bu gün Azərbaycanda Avropaya, Amerikaya getmədən dünya ədəbiyyatı ilə tanış olan, vaxtaşırı mütaliə edən, İnternetdə dünya ilə əlaqə saxlayan, müxtəlif dillər bilər kifayət qədər gənclər var. yəni mən özüm də bir neçə dil bilirəm və mütaliə edirəm.
Nuridə Atəşi:
- Bu çox azdır. Məncə Azərbaycanın gənc şairlərinin xaricə çıxmaq imkanı azdır. Şair çox gəzəndə və görəndə onun dünyagörüşü tamam dəyişir.
AzadlıqRadiosu:
- Amma Avropaya getməyənin o qədər də dünyagörüşü olmur deməyin özü yüksək dünyagörüşündən xəbər vermir.
Nuridə Atəşi:
-Yox mən elə demədim.
Musa Yaqub:
- Belə çıxır ki, böyük şairlər öz şeirlərini Avropada, onun göbəyi olan Almaniyada yazıblar. Elə deyil. Şərqin şeiri, Şərqin mədəniyyəti başqadır, Qərbinki başqa.
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Bilirsiniz, yaradıcı da yox, hətta bir oxucu kimi mənim dünya ədəbiyyatı bilgim heç də Nuridə Atəşininkindən aşağı deyil və ola da bilməz.
Son ədəbiyyat nümunələri ilə tanış olmaqla dünya ədəbiyyatını bildiyini söyləmək özündən razılıq, papulist çıxışdır.
Sadəcə oxumaqla iş bitmir. Adamda oxuduğunu dərk etmək qüdrəti də olmalıdır. Heç olmasa buna cəhd etmək lazımdır. O cümlədən də Qəşəm Nəcəfzadənin indi burada oxunan şeirlərinin alt qatında olan reallıqları.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən sevgilisinin qarşısında dizi titrəyən, yanağı qızaran, dili topuq vuran adamı qəbul eləmirəm.
Bizim ədəbiyyat ona görə uduzdu ki, müsbət şeyləri yazdı, mənfiləri düşünmədi. Vüsaldan yazdıq, hicranı, qəmi görmədik. Ona görə də şair təkcə müsbət şeylərdən yazmamalıdır.
AzadlıqRadiosu:
- Amma bütün dastanlar elə hicrandan danışır, vüsaldan yox.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Biz ona görə şeir yaza bilmədik ki, şəxsiyyətimiz qoymadı yazmağa.
AzadlıqRadiosu:
- Niyə, Musa Yaqub şeir yazmayıb?
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Musa müəllim böyük şairimizdir və mən onu əzbər bilirəm. O təpədən-dırnağa şairdir.
Ancaq o, 50-60-cı illərin bu günə gəlib çıxan şairidir. Ancaq 90-cı illərin şairinin şeirində sevgilinin qarşısında dizin titrəməsi olmaz.
Sevginin başqa tərəfləri var. Mən o tərəfləri yazmaq istəmişəm. Şair əvvəlcə öz şəxsiyyətini öldürməlidir. Və onun şeirlərinin içərisindən şəxsiyyəti formalaşmalıdır.
Nuridə Atəşi:
- Yox, mən bu fikrə qatılmıram. Necə yəni şair şəxsiyyətini öldürməlidir.
Amma mən yenə də o fikrimdə qalıram ki, əgər Musa Yaqub İsmayıllıdan gəlib 3 ay Avropada qalsa, onun yaradıcılığında elə bir səhifə açılar ki, «gəl məni özünə öyrətmə belə» şerindən daha gözəl şer yazar.
Digər tərəfdən biz danışa, müzakirələr apara, mövzunu aça bilmirik. Əgər insan erotika, seks haqqında danışa bilsə, o hər şeydən danışa bilər.
Avropada nəyə görə hər şeydən danışırlar. Bu yaxınlarda mən gimnaziyada oxuyan oğluma qadının cinsiyyət orqanı haqda inşa yazmağa kömək etmişəm.
Azərbaycanda bu yoxdur. Mən demirən nə var dağıtmalıyıq. Amma mən indi Şərqlə Qərbin arasındayam və hesab edirəm ki, hər iki tərəfin yaxşılarını özümüzə əxs eləməliyik.
AzadlıqRadiosu:
- Nuridə xanım, siz Avropaya gedəndə təhsiliniz var idi?
Nuridə Atəşi:
- Əlbəttə. Mən Mədəni-Maarif Texnikumunu fərqlənmə diplomu, İncəsənət Universitetini isə əla qiymətlərlə bitirmişəm.
AzadlıqRadiosu:
- Dediniz «evdən buraxmırdılar», ona görə soruşduq. Bəs sizin inqilabınız nədən ibarətdir?
Nuridə Atəşi:
- Əgər mənim yaradıcılığımla tanış olsanız bu sualı verməzdiniz.
AzadlıqRadiosu:
- Şeirlərinizlə tanışıq. Onların birində təxminən belə bir ifadə var idi. «Kişitlər metro qatarı kimidilər. İstədiyimizi buraxır, istədiyimizə minirik».
Bunu oxuyanda mənim ilk xatırladığım o oldu ki, qatar bəlkə də yeganə nəqliyyat vasitəsidir ki, onun altına düşən sağ çıxmır. Yəni bu cür ….
Nuridə Atəşi:
- AzadlıqRadiosununun aparıcısından mən bunu gözləmirəm. Bir şeirimi oxuyub «Nuridə Atəşi şair deyil, ancaq erotik şeirlər yazır, güclü şeir yazmır» deyib tənqid yazan oxucular da var…
AzadlıqRadiosu:
- Siz imkan vermədiz fikrimi tamamlayam, demək istəyirdim ki, axı bütün oxucular peşəkar deyil.
Adi, sıravi oxucularda görəsən bu cür şeirdən hansı asossiasiya yaranır? Bu baxımdan deyirdim, başqa heç nə.
Nuridə Atəşi:
- O oxucular məni düşündürmür. Mən çox yüksək düşünürəm və yüksək yazıram. Hər oxucunun məni anlaması və qəbul etməsi şərt deyil. Heç bunu gözləmirəm də. Mən elələri üçün şeir yazmıram.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Söhbət Azərbaycan sərhədlərini aşıb Almaniyada yaşamaqdan getmir. Söhbət Avropa, Qərb şeirini beyində yaşatmaqdan gedir. və mənimçün tərbiyəli şeir ümumiyyətlə nə deməkdir? Həyat həqiqətini olduğu kimi əks etdirmək lazımdır.
Cəlil Cavanşir:
- Bu gün dünya ədəbiyyatında bu problem artıq həll olunub. Posmodernizm, erotika və digər bu kimi məsələlər artıq öz yerini tapıb və oturuşub.
Bizim cəmiyyət hələ hazır deyil, mütaliə eləmir, ona görə də bu cür sadə problemlər müzakirə olunur.
Belə götürüləndə erotika çox xırda bir problemdir. Alternativ ədəbiyyat və intellektualların oxuduğu ədəbiyyat var.
Ziyalıların oxuduğu ədəbiyyat var. Və onların yanı-sıra da bizim sarı mətbuatda dərc olunan erotik ədəbiyyat var.
Və mən insan hisslərilə bağlı olan ədəbiyyatı erotik ədəbiyyata aid etmirəm.
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Şair də, sənətkar da cəmiyyətin norma və qaydalarına hörmətlə yanaşmalıdır. Xalqın milli mənəvi dəyərləri ilə hesablaşan problemlərdə ona əks çıxıb tamamilə kənardan çıxış eləmək olmaz.
Biz bu gün azərbaycanlı olaraq şübhəsiz ki, öz yaradıcılığımızda milli dəyərlərimiz onun əxlaqi normaları çərçivəsində qorunmalıdır. Söhbət burada istedaddan gedə bilər.
Nuridə Atəşi:
- Yox, mən şeir yazanda mentalitet düşünmürəm. Mən mələk deyiləm və heç vaxt da mələk kimi görünməyə də çalışmamışam. Amma şeir yazanda mələk oluram. Poeziya mənimçün çox fərqli bir şeydir.
Kim istəyir anlasın, kim istəmir anlamasın. Mən şeiri yalnız ürəyimin diktəsi ilə yazıram və həmin vaxt heç nəyi düşünmürəm. Heç vaxt da düşünməyəcəm.
Cəlil Cavanşir:
- Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yoxdur. Erotik yazmağa meylli edən tərbiyəsiz yazılar var.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən həyatın həqiqətlərini həyatın bütün çılpaqlığı ilə yazmağın tərəfdarıyam. Şeiri dəyişmək, mentaliteti inkişaf etdirmək, Qərbi Şərqə, Şərqi Qərbə köçürtmək istəyirəm...
Verilişin aparıcısı - İlqar Rəsul,
Prodüsser - Gülər Miryəhya
Azadlıq Radiosunun "Pen klub" verilişindəki müzakirəyə - yazılan şeirlərin milli mentalitetə uyğun olmasının vacibliyini deyən şair Musa Yaqub (İsmayıllıdan telefonla), bəzilərinin açıq-saçıq yazmaqda qınadıqları şairlər Nuridə Atəşi (Almaniyadan telefonla) və Qəşəm Nəcəfzadə, eləcə də yazarlar Sərvaz Hüseynoğlu və Cəlil Cavanşir qatılıblar. (Müzakirənin mətnindən parçaları oxu. Verilişi tam şəkildə aşağıda dinlə)
Nuridə Atəşi:
- Məsələn Musa Yaqub İsmayıllıda oturub o yerlərin gözəlliyinə baxıb şeir yazır. Amma mən indi Avropanın göbəyində oturub Klara Qolun «Mən heç kəsə bağışlamayacam» kitabını oxuyuram. Deməli, Klara 76 yaşında ilk dəfə orqazm olub. Ona görə də bir kitab yazıb ki, yəni heç bir kişiyə bunu bağışlamayacam...
Musa Yaqub:
- Dünyada olan şeylər çoxdur. Hamısını yazmırlar axı. Bəs pərdə nədən ötrüdür? Elə açıq eləsinlər də hər şeyi, olmaz axı. Sözü poetiklikdən, tərbiyədən kənara çıxartmaq lazım deyil...
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən o şeiri istənilən yerdə oxumağa hazıram. Səma xanıma da dərin təşəkkürümü bildirirəm, demək o erotik şeirləri çox seıvirmiş ki, mənim yazdıqlarımı da əzbərləyib...
Cəlil Cavanşir:
- Düşünmürəm ki, Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yaranıb. Azərbaycanda tərbiyəsiz ədəbiyyat nümunələri olub. Bunlara erotik ədəbiyyat demək olmaz...
(Verilişin mətni daha ətraflı aşağıda. Proqrama tam şəkildə burda qulaq as)
.
davamı
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən istərdim ki, burada gedən söhbətin tam mətni olduğu kimi AzadlıqRadiosunun saytına yerləşdirilsin. Çünki bəzən dinləyəndə görürəm ki, audioda olanlar mətndə yoxdur. Yəni demək istəyirəm ki, məna saxlanılsın.
AzadlıqRadiosu:
- Bir saatlıq verilişin tam mətnini yazıb yerləşdirmək də olmur. Amma səs tam olaraq yerləşdirilir.
- Mən çox ciddi bir ədəbiyyatın nümayəndəsiyəm. Ona görə də bu mövzuya dəvət olunmağımı uğursuz sayıram. Çünki mən erotik şeirlər yazan şair deyiləm.
Şeirim kimə erotik görünürsə bu onun günahıdır.
Amma erotik şerlərə də pis baxmıram. Məhsəti Gəncəvidən tutmuş bu günümüzə qədər erotik şerlərimiz, bayatılarımız olub və bu gün də var.
Bu da istedadın gücünə söykənəndə, sənət səviyyəsində yazılanda sənətə çevrilir və burada onun o pis cəhətləri görünmür.
Azərbaycanda buna pis baxanlar var, amma bu onların primitiv düşünməsi, dünyagörüşünün olmamasından irəli gəlir.
Erotika da bizim həyatımızın bir tərəfidir və mənə elə gəlir ki, ondan da yazmaq lazımdır.
O münasibətləri yazmaq pis deyil. Əlbəttə ki, böyük istedadla yazılan şeirlərə rəğmən deyirəm. Məsələn, Vətən haqda yazılan saxta şeirlər daha pisdir, nəinki erotika.
AzadlıqRadiosu:
- Qəşəm bəy, Səma adlı dinləyici sizin bir şerinizi göndərib bizə, mümkünsə onu özünüz oxuyardınız.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən o şeiri istənilən yerdə oxumağa hazıram. Səma xanıma da dərin təşəkkürümü bildirirəm, demək o erotik şeirləri çox seıvirmiş ki, mənim yazdıqlarımı da əzbərləyib:
(Kağızdakı şeir parçalarından birincisini - aşağıdakı hissəni oxumur - AzadlıqRadiosu)
Bir gün xazeykana dedin:
“Mən necə ərə gedəcəyəm”
Kənddə əmin oğluna gedərsən - dedi,
Kənd oğlanları avam olur.
Sonra səni tanış bir ginekoloqun
yanına apardı,
Qızlığını yaxşıca düzəltdi.
Daha bir kişini də
aldada bilərsən - dedi.
Pulunu da yaşlı bir kişi verdi.
əldən - ələ düşdün
dildən - dilə.
(Bu parçanı buraxıb aşağıdakından başlayır - AzadlıqRadiosu)
Nuridə Atəşi:
Avropada nəyə görə hər şeydən danışırlar. Bu yaxınlarda mən gimnaziyada oxuyan oğluma qadının cinsiyyət orqanı haqda inşa yazmağa kömək etmişəm.
Azərbaycanda bu yoxdur. Mən demirən nə var dağıtmalıyıq. Amma mən indi Şərqlə Qərbin arasındayam və hesab edirəm ki, hər iki tərəfin yaxşılarını özümüzə əxs eləməliyik.
Avropada nəyə görə hər şeydən danışırlar. Bu yaxınlarda mən gimnaziyada oxuyan oğluma qadının cinsiyyət orqanı haqda inşa yazmağa kömək etmişəm.
Azərbaycanda bu yoxdur. Mən demirən nə var dağıtmalıyıq. Amma mən indi Şərqlə Qərbin arasındayam və hesab edirəm ki, hər iki tərəfin yaxşılarını özümüzə əxs eləməliyik.
hər gecə öz üstündən
kişilərin baxışını abort eləyər.
Dizdən yuxarı yupqasını uşaq kimi
doğar.
Dik döşlərini əvvəlki sahəsinə
qaytarar.
Sinəyə sərbəst yıxılmış döşlərdə
heç vaxt süd vəzinin xərçəngi
olmur.
Mən buna erotik şeir demirəm. İndi orada «döş», «qadın» deyilibsə, bəyəm bu erotik şeirdir? Kişilər tərəfindən alçaldılıb təhqir olunmuş qadınların ağır vəziyyətini yazıramsa, bu, erotik şerdir?
AzadlıqRadiosu:
- Ardını oxuyun zəhmət olmasa.
Qəşəm Nəcəfzadə:
Nəticə
Qadının bədəninə yol ən birinci
sözdən başlayır.
Hər ehtiraslı öpüşdən sonra
uşaq doğular.
Partnyorlar bunun fərqində
deyillər.
Qadının, ya da kişinin
tez-tez dəyişdirilməsi ən çox
o ölən uşağın çəkdiyi
“ah”a görədir.
Bətnində uşaq gəzdirən
qadınların ərindən ayrılmaq
ehtimalı daha azdır.
Sözdən qabaq əl işə düşürsə
bu, qadının bədəninə yol deyil
əsla.
Əgər belədirsə,
qadınla kişinin öpüşməsindən
alınan reaksiyanı
adicə əllə də almaq
mümkündürsə,
mənasız bir qadına
bir qaşıq bədən şirəsini
vermək hayıfdı vallah.
Bu, ona bənzəyir ki,
gözəl - göyçək bir oğlan
uşağını diri - diri
aparıb atırsan zibil yeşiyinə.
Bakıda zibil yeşikləri
uşaq meyidləri ilə doludur.
Əgər nəticə uşaq öldürməkdən
ibarətdirsə,
bu, lazım deyil.
Ola bilsin Sabir bunu satirik formada yazardı. Bir daha deyirəm ki, Vətənin şah damarını kəsən insan daha əxlaqsızdır, nəinki bu şeirdə qoyulan məsələ.
Əgər bu gün Anar (yazıçı-AzadlırRadiosu) bizim ictimai fikrimizin, ədəbiyyatımızın canlı heykəlidirsə, Onu balaca-balaca uşaqların tənqid etməsi daha əxlaqsızlıqdır, nəinki bu şeir.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim, şeiri eşitdiniz, siz nə deyirsiniz?
Musa Yaqub:
- Mən poeziyanı erotik və ya məhəbbət şeirlərinə ayırmıram. Şeir elə şeirdir. Əslində şeirin ilk mayası sevgidən yaranıb.
Ülvi sevgidən. İlk sevənlər yaxşı bilirlər ki, sevginin içində də nə erotik fikirlər, nə ehtiras, nə də o açıq-saçıq fmkirlər var.
Əslində şeir tərbiyəvi, ümumiyyətlə mentilitetimizə uyğun gələn sözlərlə bəzədilməlidir.
Böyük Vaqifimiz də bir az açıq saçıq yazıb. Yaxşı da eləyib. Elə şeylər var ki, o lazımdı. Vaqif deyir ki:
Bir maya bud gərək, baldırı yoğun.
Sərhasər ət basa dizin, topuğun.
Dəbərəndə dura buğun, babuğun,
Tərpənə, quyruqdan çox yumşaq ola.
O baxımdan Qəşəm Nəcəfzadənin bütün fikirləri ilə razıyam. Amma onun burada oxunan şeirini əsil sevgi ilə üz-üzə qoyanda görürsən ki, sözlər utandırıcıdır.
AzadlıqRadiosu:
- Amma Qəşəm Nəcəfzadə olan şeyi yazdığını deyir.
Musa Yaqub:
- Dünyada olan şeylər çoxdur. Hamısını yazmırlar axı. Bəs pərdə nədən ötrüdür?
Elə açıq eləsinlər də hər şeyi, olmaz axı. Sözü poetiklikdən, tərbiyədən kənara çıxartmaq lazım deyil. Poetik söz dünyanın hər fikrini deyir.
Bunlar hamısı həyat təcrübəsində qazanılan şeylərdir. O şeiri mən başa düşürəm, amma başqaları niyə belə açıq deyildiyini soruşa bilər.
AzadlıqRadiosu
- Sərvaz bəy, siz necə düşünürsünüz, erotik şeirlər yaradıcılığa, ya şöhrətə hesablanır?
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Yaradıcılıq prosesi zamanı, əsər yazılan vaxt, məhşurlaşmaq, yaxud hər hansı bir məqsəd heç vaxt ön plana keçə bilməz.
Əks halda bu sənətsizliyə aparıb çıxara bilər. Sadəcə burada sənətə baxışdan söhbət gedə biər.
Eyni şeir parçasına bir ədəbiyyat araşdırıcısı, yaxud oxucu bir yöndən, digərləri başqa yöndən yanaşa bilərlər. Hərə də bir cür izah edər.
AzadlıqRadiosu:
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Şairi düşündürən cəmiyyət hadisələrinin ədəbiyyata gətirilməsi və ona münasibət bildirilməsini Qəşəm Nəcəfzadə bir sənət adamı olaraq məqsədli şəkildə onu düşündürən problemləri ədəbiyyatdan, sənətdən bu cür yolla keçirib onu cəmiyyətə çatdırmaq istəyir və buna müvəffəq olursa, bu mənə məqbul və qəbuldur.
Bəzən yəni həyatının bu üzünün də varlığını oturuşmuş yoldan kənara çıxmaqla da diqqətə çatdırmaq olur.
O baxımdan bunu uğurlu yaradıcılıq prosesi kimi qəbul edirəm. Bu bizim ədəbiyyatda bütün dövrlərdə olub.
Elə ənənəsi üzərində ədəbiyyata gəldiyimiz Musa Yaqub özü də bəzən bu yenilikdən, fikrini çatdırmağın əsas yolunu tapmaq uğrunda üçün həmişə axtarışlar aparır.
Bu baxımdan mən Qəşəm Nəcəfzadənin yaradıcılığını izləyən adam kimi, onun şeirlərində erotika görmürəm.
AzadlıqRadiosu:
- Gəlin söhbəti Qəşəm Nəcəfzadənin müzakirəsinə çevirməmək üçün başqa bir dinləyicinin (Ramin Rahiboğlu- Mingəçevir) göndərdiyi şeirə diqqət yetirək.
Öp məni:
Belə yox,
Daha bərk,
Daha atəşli öp.
Elə öp ki,
Qanat dodaqlarımı.
Nuridə Atəşinin şeiridir və dinləyici hesab edir ki, belə şeri erotik filmə baxan uşaq da yaza bilər. Deyir bu şeir deyil. Cəlil bəy, siz nə düşünürsünüz?
Cəlil Cavanşir:
- Düşünmürəm ki, Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yaranıb.
Azərbaycanda tərbiyəsiz ədəbiyyat nümunələri olub. Bunlara erotik ədəbiyyat demək olmaz.
Çünki erotika həm də estetikadır, mədəniyyətin bir tərkib hissəsidir. Avropada, dünyada belə qəbul olunur. erotik mövzuda dünyanın çox ciddi imici olan yazarlarının əsərləri var və onlar bizdəki kimi ikrah doğurmur.
Mənə elə gəlir ki, Azərbaycanda ucuz şöhrət dalınca qaçanlar, xüsusən 2005-ci ildən sonra ədəbiyyata gələn gənclər çox biabırçı və tərbiyəsiz şəkildə bunu Azərbaycan ədəbiyyatına gətirdilər.
Ancaq bunun xoşagələn nümunələri də var. Məsələn, Nuridə xanımın yaradıcılığı ilə tanışam, Qəşəm Nəcəfzadənin də həmçinin.
Cəlil Cavanşir:
- Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yoxdur. Erotik yazmağa meylli edən tərbiyəsiz yazılar var.
- Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yoxdur. Erotik yazmağa meylli edən tərbiyəsiz yazılar var.
O, qadınların hisslərini, düşüncələrini yaza bilən şairdir. Amma Azərbaycanda bu son dövlər ucuz şöhrət dalınca qaçan, ciddi ədəbiyyatda özünü təsdiqləyə bilməyən yazarların yazdığı açıq-saçıq şeirlərdir.
Əgər erotik ədəbiyyat deyiriksə, bu o deyil.
AzadlıqRadiosu:
- Cəlil bəy, zəhmət olmasa bu şeiri oxuyun və onun erotik, pornoqrafik, ya nə olduğunu izah edin (müəllifin kimliyini demədən verdiyimiz bu şeir əslində bir az əvvəl Qəşəm Nəcəfzadənin oxumadığı parçadı - AzadlıqRadiosu).
Cəlil Cavanşir:
-Bir gün xazeykana dedin:
“Mən necə ərə gedəcəyəm”
Kənddə əmin oğluna gedərsən - dedi,
Kənd oğlanları avam olur.
Sonra səni tanış bir ginekoloqun
yanına apardı,
Qızlığını yaxşıca düzəltdi.
Daha bir kişini də
aldada bilərsən - dedi.
Pulunu da yaşlı bir kişi verdi.
əldən - ələ düşdün
dildən - dilə.
Mən bu şeirin müəllifinin kimliyini də bilirəm. Bu çox zəif və bəsit bir şerdi. Yəni erotika nümunəsi deyil.
Söz yığınağıdır.
Qəşəm Nəcəfzadə:
O şeirin çox müsbət bir tərbiyəsi var. Heç kim elə olmaq istəməz. Belə şeylər Rüstəm İbrahimbəyovun, Əkrəm Əylislinin, Anarın əsərlərində yox idi ki?
Sadəcə olaraq indi oxunan parçanı mətndən çıxarıb ayrıca göstəriblər. Məgər bu yalandı, Bakıda belə hadisələr baş vermir?
Bəs bunu kim yazmalıdır? Bu millətin şairi nə qədər müsbət şeylərdən yazmalıdır! Sabir satirik şerlərini necə yazırdısa, eləcə də mən insanın satılmağının tənqidi variantını yazmışam.
Nuridə Atəşi:
- Qoyulan mövzuya rəğmən deyim ki, ümumiyyətlə mən özümü erotik şair saymıram və məni erotik şair hesab edənləri də poeziyadan anlamayan insanlar hesab edirəm.
Mən hər mövzuda yazıram. Əslində mən 1980-ci ildə yazmağa başlamışam. 1982–ci ildə Azərbaycan mətbuatında mənim şeirlərim çap olunub.
O zaman - sovet dönəmində qarşımızda qadağalar var idi. Ailə həyatım da dörd divar arasında keçirdi.
Yoldaşım qapını açarla bağlayıb gedirdi. İllər boyu içimdə yaranan vulkan püskürməli idi və sonda mən qadağaları sındırdım.
Mən Azərbaycan mentalitetinə uyğun olmayan ifadələrlə çıxdım oxucunun qarşısına.
O doğrudur ki, mən oxucunu «provakasiya» etməyi çox istəyirəm və onu qazanıram. Almanca yazdıqlarımda da belədir.
Nuridə Atəşi:
Məsələn Musa Yaqub İsmayıllıda oturub o yerlərin gözəlliyinə baxıb şeir yazır. Amma mən indi Avropanın göbəyində oturub Klara Qolun «Mən heç kəsə bağışlamayacam» kitabını oxuyuram.
Cəlil CavanşirDeməli, Klara 76 yaşında ilk dəfə orqazm olub. Ona görə də bir kitab yazıb ki, yəni heç bir kişiyə bunu bağışlamayacam.
Məsələn Musa Yaqub İsmayıllıda oturub o yerlərin gözəlliyinə baxıb şeir yazır. Amma mən indi Avropanın göbəyində oturub Klara Qolun «Mən heç kəsə bağışlamayacam» kitabını oxuyuram.
Cəlil CavanşirDeməli, Klara 76 yaşında ilk dəfə orqazm olub. Ona görə də bir kitab yazıb ki, yəni heç bir kişiyə bunu bağışlamayacam.
Niyə də utanmalı, qorxmalıyam bundan.
AzadlıqRadiosu:
- Nuridə xanım, amma provakasiya ilə poeziya yaratmaq nə dərəcədə sənətkarlıqdır? Sənətdən söhbət gedirsə provakasiya ilə yaranan poeziya olur ya…
Nuridə Atəşi:
- Bəli olur. Onu poeziya şəklində, ədəbi dildə söyləmək özü bacarıq tələb edir.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim, sizcə erotika deyilsə, burada deyilən kimi açıq-saçıqdırsa, poeziya olar ya olmaz?
Musa Yaqub:
- Biz həmişə ümumiyyətlə poeziyada tərbiyəli sözün, poetik sözün tərəfdarı olmuşuq. Hərdən şairin yaradıcılığında adama xoş gələn ifadələrlə erotik fikirlər də olur.
Amma şeiri, sənəti erotikaya qurban vermək olmaz.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim indi qurban verilir ya verilmir?
Musa Yaqub:
- Bəzən verilir. Bəzən deyirlər poetik sözlə diqqət çəkmək bacarığı olmayanlar bununla diqqəti cəlb eləmək istəyirlər.
Amma mən ona da inanmıram. Sözlə, poeziya ilə məşğul olan adam heç vaxt qələminə xəyanət və tərbiyəsizlik qatmaz.
AzadlıqRadiosu:
- Musa müəllim, tərbiyəsizlik nədir, nə yazanda tərbiyəsizlik olur?
Musa Yaqub:
- Pərdəarxası məsələləri açıq yazmaq olmaz. Bəziləri deyir, əşşi var də bu həyatda. Həyatda hər şey var. Amma ümumiyyətlə müəyyən şeylər var ki, onları poeziyada açıq demək olmaz, heç lazım da deyil.
Nuridə Atəşi:
- Dünya poeziyası da var. Baxın, avropalılar necə yazır.
Musa Yaqub:
- Mən Avropaya baxmıram, Şərqə baxıram.
AzadlıqRadiosu:
- Nuridə xanım, Avropa necə yazır?
Nuridə Atəşi:
- Dünya ədəbiyyatı var axı. İndi elə bil oturub kiçik bir pəncərədən dünyaya baxırsınız.
Məsələn Musa Yaqub İsmayıllıda oturub o yerlərin gözəlliyinə baxıb şeir yazır. Amma mən indi Avropanın göbəyində oturub Klara Qolun «Mən heç kəsə bağışlamayacam» kitabını oxuyuram.
AzadlıqRadiosu:
- Daha üzr niyə istəyirsiniz ki, onsuz da yazırsınız.
Nuridə Atəşi:
- Ümumiyyətlə mən Avropa qadınlarından, şairlərindən çox şey öyrəndim.
Yəni mənim oxuduğum kitablar, poeziya, yaşadığım yer başqadır və Azərbaycan başqadır. Axı biz təkcə Azərbaycan üçün yox, dünya oxucusu üçün yazırıq.
AzadlıqRadiosu:
- Nə qədər əminsiniz ki, sizi dünya oxuyur?
Nuridə Atəşi:
- Nə qədər güldən-bülbüldən yazmaq olar, başınıza dönüm. Nə qədər qafiyədən yazmaq olar. Qurtarın bunları.
Cəlil Cavanşir:
- Nuridə xanımın bir fikri ilə qətiyyən razı deyiləm. Bizim dünyaya dar pəncərədən baxdığımızı söyləmək yanlışdır.
Avropanı tanımaq üçün məhz gedib orada oturmaq lazım deyil. Bu gün Azərbaycanda Avropaya, Amerikaya getmədən dünya ədəbiyyatı ilə tanış olan, vaxtaşırı mütaliə edən, İnternetdə dünya ilə əlaqə saxlayan, müxtəlif dillər bilər kifayət qədər gənclər var. yəni mən özüm də bir neçə dil bilirəm və mütaliə edirəm.
Nuridə Atəşi:
- Bu çox azdır. Məncə Azərbaycanın gənc şairlərinin xaricə çıxmaq imkanı azdır. Şair çox gəzəndə və görəndə onun dünyagörüşü tamam dəyişir.
AzadlıqRadiosu:
- Amma Avropaya getməyənin o qədər də dünyagörüşü olmur deməyin özü yüksək dünyagörüşündən xəbər vermir.
Nuridə Atəşi:
-Yox mən elə demədim.
Musa Yaqub:
- Belə çıxır ki, böyük şairlər öz şeirlərini Avropada, onun göbəyi olan Almaniyada yazıblar. Elə deyil. Şərqin şeiri, Şərqin mədəniyyəti başqadır, Qərbinki başqa.
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Bilirsiniz, yaradıcı da yox, hətta bir oxucu kimi mənim dünya ədəbiyyatı bilgim heç də Nuridə Atəşininkindən aşağı deyil və ola da bilməz.
Son ədəbiyyat nümunələri ilə tanış olmaqla dünya ədəbiyyatını bildiyini söyləmək özündən razılıq, papulist çıxışdır.
Sadəcə oxumaqla iş bitmir. Adamda oxuduğunu dərk etmək qüdrəti də olmalıdır. Heç olmasa buna cəhd etmək lazımdır. O cümlədən də Qəşəm Nəcəfzadənin indi burada oxunan şeirlərinin alt qatında olan reallıqları.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən sevgilisinin qarşısında dizi titrəyən, yanağı qızaran, dili topuq vuran adamı qəbul eləmirəm.
Bizim ədəbiyyat ona görə uduzdu ki, müsbət şeyləri yazdı, mənfiləri düşünmədi. Vüsaldan yazdıq, hicranı, qəmi görmədik. Ona görə də şair təkcə müsbət şeylərdən yazmamalıdır.
AzadlıqRadiosu:
- Amma bütün dastanlar elə hicrandan danışır, vüsaldan yox.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Biz ona görə şeir yaza bilmədik ki, şəxsiyyətimiz qoymadı yazmağa.
AzadlıqRadiosu:
- Niyə, Musa Yaqub şeir yazmayıb?
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Musa müəllim böyük şairimizdir və mən onu əzbər bilirəm. O təpədən-dırnağa şairdir.
Ancaq o, 50-60-cı illərin bu günə gəlib çıxan şairidir. Ancaq 90-cı illərin şairinin şeirində sevgilinin qarşısında dizin titrəməsi olmaz.
Sevginin başqa tərəfləri var. Mən o tərəfləri yazmaq istəmişəm. Şair əvvəlcə öz şəxsiyyətini öldürməlidir. Və onun şeirlərinin içərisindən şəxsiyyəti formalaşmalıdır.
Nuridə Atəşi:
- Yox, mən bu fikrə qatılmıram. Necə yəni şair şəxsiyyətini öldürməlidir.
Amma mən yenə də o fikrimdə qalıram ki, əgər Musa Yaqub İsmayıllıdan gəlib 3 ay Avropada qalsa, onun yaradıcılığında elə bir səhifə açılar ki, «gəl məni özünə öyrətmə belə» şerindən daha gözəl şer yazar.
Digər tərəfdən biz danışa, müzakirələr apara, mövzunu aça bilmirik. Əgər insan erotika, seks haqqında danışa bilsə, o hər şeydən danışa bilər.
Avropada nəyə görə hər şeydən danışırlar. Bu yaxınlarda mən gimnaziyada oxuyan oğluma qadının cinsiyyət orqanı haqda inşa yazmağa kömək etmişəm.
AzadlıqRadiosu:
- Nuridə xanım, siz Avropaya gedəndə təhsiliniz var idi?
Nuridə Atəşi:
- Əlbəttə. Mən Mədəni-Maarif Texnikumunu fərqlənmə diplomu, İncəsənət Universitetini isə əla qiymətlərlə bitirmişəm.
AzadlıqRadiosu:
- Dediniz «evdən buraxmırdılar», ona görə soruşduq. Bəs sizin inqilabınız nədən ibarətdir?
Nuridə Atəşi:
- Əgər mənim yaradıcılığımla tanış olsanız bu sualı verməzdiniz.
AzadlıqRadiosu:
- Şeirlərinizlə tanışıq. Onların birində təxminən belə bir ifadə var idi. «Kişitlər metro qatarı kimidilər. İstədiyimizi buraxır, istədiyimizə minirik».
Bunu oxuyanda mənim ilk xatırladığım o oldu ki, qatar bəlkə də yeganə nəqliyyat vasitəsidir ki, onun altına düşən sağ çıxmır. Yəni bu cür ….
Nuridə Atəşi:
- AzadlıqRadiosununun aparıcısından mən bunu gözləmirəm. Bir şeirimi oxuyub «Nuridə Atəşi şair deyil, ancaq erotik şeirlər yazır, güclü şeir yazmır» deyib tənqid yazan oxucular da var…
AzadlıqRadiosu:
- Siz imkan vermədiz fikrimi tamamlayam, demək istəyirdim ki, axı bütün oxucular peşəkar deyil.
Adi, sıravi oxucularda görəsən bu cür şeirdən hansı asossiasiya yaranır? Bu baxımdan deyirdim, başqa heç nə.
Nuridə Atəşi:
- O oxucular məni düşündürmür. Mən çox yüksək düşünürəm və yüksək yazıram. Hər oxucunun məni anlaması və qəbul etməsi şərt deyil. Heç bunu gözləmirəm də. Mən elələri üçün şeir yazmıram.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Söhbət Azərbaycan sərhədlərini aşıb Almaniyada yaşamaqdan getmir. Söhbət Avropa, Qərb şeirini beyində yaşatmaqdan gedir. və mənimçün tərbiyəli şeir ümumiyyətlə nə deməkdir? Həyat həqiqətini olduğu kimi əks etdirmək lazımdır.
Cəlil Cavanşir:
- Bu gün dünya ədəbiyyatında bu problem artıq həll olunub. Posmodernizm, erotika və digər bu kimi məsələlər artıq öz yerini tapıb və oturuşub.
Bizim cəmiyyət hələ hazır deyil, mütaliə eləmir, ona görə də bu cür sadə problemlər müzakirə olunur.
Belə götürüləndə erotika çox xırda bir problemdir. Alternativ ədəbiyyat və intellektualların oxuduğu ədəbiyyat var.
Ziyalıların oxuduğu ədəbiyyat var. Və onların yanı-sıra da bizim sarı mətbuatda dərc olunan erotik ədəbiyyat var.
Və mən insan hisslərilə bağlı olan ədəbiyyatı erotik ədəbiyyata aid etmirəm.
Sərvaz Hüseynoğlu:
- Şair də, sənətkar da cəmiyyətin norma və qaydalarına hörmətlə yanaşmalıdır. Xalqın milli mənəvi dəyərləri ilə hesablaşan problemlərdə ona əks çıxıb tamamilə kənardan çıxış eləmək olmaz.
Biz bu gün azərbaycanlı olaraq şübhəsiz ki, öz yaradıcılığımızda milli dəyərlərimiz onun əxlaqi normaları çərçivəsində qorunmalıdır. Söhbət burada istedaddan gedə bilər.
Nuridə Atəşi:
- Yox, mən şeir yazanda mentalitet düşünmürəm. Mən mələk deyiləm və heç vaxt da mələk kimi görünməyə də çalışmamışam. Amma şeir yazanda mələk oluram. Poeziya mənimçün çox fərqli bir şeydir.
Kim istəyir anlasın, kim istəmir anlamasın. Mən şeiri yalnız ürəyimin diktəsi ilə yazıram və həmin vaxt heç nəyi düşünmürəm. Heç vaxt da düşünməyəcəm.
Cəlil Cavanşir:
- Azərbaycanda erotik ədəbiyyat yoxdur. Erotik yazmağa meylli edən tərbiyəsiz yazılar var.
Qəşəm Nəcəfzadə:
- Mən həyatın həqiqətlərini həyatın bütün çılpaqlığı ilə yazmağın tərəfdarıyam. Şeiri dəyişmək, mentaliteti inkişaf etdirmək, Qərbi Şərqə, Şərqi Qərbə köçürtmək istəyirəm...
Verilişin aparıcısı - İlqar Rəsul,
Prodüsser - Gülər Miryəhya
