Tələbə yoldaşım Lavrentiy tez-tez səhərlər, dərsə gedəndə etiraf edirdi:
- Bu gün möhkəm vurulmuşam...
- Doğrudan, Larik, kimdir o bədbəxt? – deyə maraqlananda həmişə cavab verərdi:
- Hələ bilmirəm, axşama qədər tapım gərək...
Bir gün onun bu qəribə vurulğanılığının səbəbi mənə aydın oldu. Lavrentiy qonşu otağa köçəndə məlum oldu ki, səhər yuxudan oyanan kimi o, Vladimir Vısotskinin “Lirik mahnısını” dinləyir.
(mahnını burada dinləmək olar)
“...Cadugarlar min illiyinə sənin dünyanı
məndən və işıqdan gizlətsələr belə,
Sansan da yaşadığın bu sehrli meşədən gözəl yer ola bilməz.
Yenə də qaçıracağam səni yarpaqların sübh şehi görmədiyi,
ay işığının çiskin səmadan küsdüyü bu yerdən,
eyvanı dənizə açılan işıqlı bir evə...” (Burda və sonra sərbəst tərçümələr mənimdir və ola bilər ki, Azərbaycan dilində bu misraların bədii tərcüməsi mövcuddur – D.D.)
MİSLİ GÖRÜNMƏYƏN İZDİHAM
Həyatı kimi Vladimir Vısotskinin ölümü də onu bir dəqiqə belə gözdən qoymayan Kremli caş-baş salmışdı – qərara gələ bilmirdilər ki, nə etsinlər.
Moskva, Vaqankova qəbirstanlığı, 25 yanvar 2008-ci il. Minlərlə insan Vısotskinin 70 illliyi ilə bağlı onun məzarını ziyarət edir
1980-ci il iyulun 25-də ürək tutmasından qəflətən keçinən şairin ölüm xəbərini hər ehtimala qarşı gizli saxladılar. Amma izdihamlı dəfninin qarşısını da ala bilmədilər, daha doğrusu cürət etmədilər.
Həmin günlər Moskvada olimpiya oyunları keçirilirdi. Şəhərdə ancaq yerli qeydiyyatı olan sakinlər qalmış, bütün bomjlar, qonaqlar, tələbə və müvəqqəti işçilər paytaxtdan çıxarilmışdılar. Üstəlik də bütün SSRİ-dən milis işçilərini tökmüşdülər bura ki, Moskvanın xoşbəxtlik paytaxtı mənzərəsinə xələl gətirəcək hər şeyin qarşısını alsınlar. Xüsusi icazə olmadan şəhərə giriş qadağan idi.
Bütün bunlara baxmayaraq şairi son mənzilə yola salmaq üçün yüz minlərlə insan Vaqankova qəbirstanlığına axışırdı (Veçerniy Moskva qəzeti onun ölümü haqda qısa məlumat dərc etmişdi. Buna görə qəzetin baş redaktorunu işdən çıxartdılar).
Bu, SSRİ tarixinin ilk ən böyük sanksiyalaşdılırılmamış yürüşü də sayıla bilərdi.
"OĞRU TÜRMƏDƏ OTURMALIDIR!"
SSRİ məkanında Vısotskini tanımayan nadir adama hardasa rast gəlmək mümkün idi - ölkə böyük idi, rus dilini bilməyənlər yox deyildi.
Samarada Vüsotskinin heykəli
Amma “Görüş yerini dəyişmək olmaz” filminin qəhrəmanı Qleb Jiqlov yəqin ki, hamiya tanış idi.
Bu serial sovet televiziyasında göstıriləndən sonra hara gedirdin, Jiqlovun (bu rolu Visotski ifa edirdi) yoğun səsini təlqin edirdilər. Küçədə, avtobusda, kafedə, stadionda, saunada elə hey eşidərdin:
“Oğru – türmədə oturmalıdır. Oturacaq da, mən dedim, qurtardı!”
Və ya “İndi isə Qozbel, dedim Qozbel!”
DÜNYAYA MEYDAN OXUYAN REJİM BİR ADAMIN QARŞISINDA ACİZ QALMIŞDI
Vısotskiy o qədər nadir bir fenomen idi ki, alt trikotajının istehsalına qədər hər şeyi planlaşdıran, siyasi rəqiblərini Meksikada belə qətlə yetirən, kosmosa adam göndərən bir ölkənin rəhbərliyi onunla necə davranacığını heç cürə müəyyən edə bilmirdi.
Gah onun mahnılarını qadağan edir, gah da solo konsertlərinə icazə verirdilər. Bir dəfə hətta Leninqradın “Melodiya” firmasına onun qramplastinkasını buraxmağa icazə vermişdilər.
Sovet rəhbərliyini başa düşmək olardı.
Bir tərəfdən vətənpərvərlik hisslərinin oyatmaqda onun iki cüt-bir tək mahnısı sovet təbliğat maşınının 60 illik ideoloji irsini kölgədə qoymaq gücündə idi.
(Belə mahnılardan birinə nümunə)
Sovet ordusunda hərbi təlimlərdən əvvəl əsgərləri bir yerə toplaıb “O dünən döyüşdən qayıtmamışdı...” mahnısını oxutdurardılar.
- Dost, saxla çəkim,
Cavabında isə sükut,
O, dünən döyüşdən qayıtmamışdı...
(Məlumat üçün deyim ki, vaxt vardı siqareti iki və daha artıq adam arasında bölüşdürmək adi hal idi. “Saxla, çəkim” deyərdilər. Və tez-tez də eşidərdin “Cavabında isə sükut”. Bəzən bu sözü işlədənlər onun müəllifinin Vısotskiy olduğunu belə bilmirdilər).
Minlərlə gənc Vısotskinin alpinistlər haqqında mahnılarının təsirindən üz tutardılar Qafqazın və Pamirin yüksək zirvələrini fəth etməyə.
“Dağlardan yaxşı ancaq dağlar ola bilər. O dağlar ki, orada hələ olmamısan”
"ZÜRAFƏ BÖYÜKDÜR, ÖZÜ YAXŞI BİLƏR!"
Digər tərəfdən isə, Vısotskinin yaradıcılığı sovet senzurasının tüklərini biz-biz qoyan mahnılarla dolu idi.
Ölkənin müxtəlif yerlərində partiya və komsomol rəhbərlərinə etiraz etmək əvəzinə Vısotskinin “Zürafə” mahnısının “Zürafə böyükdür, özü daha yaxşı bilər” sözləri ilə cavab verirdilər.
(mahnını burada dinləmək olar)
Sarı, isti Afrikada, onun mərkəzi hissəsində,
Necəsə oldu, qrafikdən kənar, bədbəxtlik baş verdi.
Və hətta nə baş verdiyini anlamayan fil tələsik
Elan etdi, görünür daşqın olacaq.
Əlqərəz, bir zürafə antilopa vurulmuşdu.
Bu yerdə qopdu mərəkə, ulaşma, hay-küy,
Elə bircə qoca tutuquşu ucadan dedi:
“Zürafə böyükdür, özü yaxşı bilər!”
ŞAİR, BƏSTƏKAR, AKTYOR, MÜĞƏNNİ, FİLOSOF VƏ... SİMVOL
Vladimir Vısotskini şair kimi təqdim etsəm də, əslində eyni məntiqlə ona aktyor, bəstəkar, müğənni və ya filosof da demək olardı.
Şəxsən mənim aləmimdə Vladimir Vısotskiy ilk növbədə Azad İnsan idi. AZADLİQ simvolu.
Vısotskinin həyat yoldaşı Marina Vladi ona həsr etdiyi "Vladimir" kitabının təqdimat mərasimində. Moskva. 5 fevral 2009
Çünki nədir Azadlıq? Insanin özünün-özü olmaq imkanı.
Vısotskiy fenomeni bu imkanın utopiya deyil, dünyəvi bir nemət olmasına dəlalət idi.
Özünü ancaq insan azadlığını boğmaqda tanıyan bir sistem nə onun yaradıcılığının, nə iradəsinin, nə də ...məhəbbətinin qarşısını ala bildi (Vısotskinin Fransa vətəndaşı, aktrisa Marina Vladi ilə nikahına icazə vermişdi).
VISOTSKİY VƏ AZƏRBAYCAN
Bu gün Azərbaycanda əvvəl iqtisadiyyat, sonra demokratiya deyən hakimlərin də, yarıdissidentlərə çevrilmiş müxaliflərin də, "Anar haqlıdır, Anar haqsızdır" davasına çıxan ziyalıların da, lap elə Anarın özünün də universal bir cavabı ola bilərdi – Vladimir Vısotskiy.
Əslində, Vısotskiy fenomenini izah etmək mümkün deyil. Çünki Vısotskiy onu izah edəcək dəyər sistemindən xeyli əvvəl dünyaya gəlib.
Məncə, hansısa bir ölçü sisteminin bir qütbünə Azərbaycandakı ictimai-siyasi münasibətlərin səmimilik dərəcəsini yeləşdirsən, mütləq əks qütbə Vısotskinin azadlıq əmsalını yazmaq lazımdır.
***
Tələbə yoldaşım Lavrentiy nəhayət bir gün ailə qurdu. Oğlu oldu.
- Adını Vladimir qoydum, - məni görəndə sevincək xəbər verdi. - Soruşanda deyəcəm Leninin şərəfinədir, amma, əslində, Vısotskinin xatirəsinə...
- Bu gün möhkəm vurulmuşam...
- Doğrudan, Larik, kimdir o bədbəxt? – deyə maraqlananda həmişə cavab verərdi:
- Hələ bilmirəm, axşama qədər tapım gərək...
Bir gün onun bu qəribə vurulğanılığının səbəbi mənə aydın oldu. Lavrentiy qonşu otağa köçəndə məlum oldu ki, səhər yuxudan oyanan kimi o, Vladimir Vısotskinin “Lirik mahnısını” dinləyir.
(mahnını burada dinləmək olar)
“...Cadugarlar min illiyinə sənin dünyanı
məndən və işıqdan gizlətsələr belə,
Sansan da yaşadığın bu sehrli meşədən gözəl yer ola bilməz.
Yenə də qaçıracağam səni yarpaqların sübh şehi görmədiyi,
ay işığının çiskin səmadan küsdüyü bu yerdən,
eyvanı dənizə açılan işıqlı bir evə...” (Burda və sonra sərbəst tərçümələr mənimdir və ola bilər ki, Azərbaycan dilində bu misraların bədii tərcüməsi mövcuddur – D.D.)
MİSLİ GÖRÜNMƏYƏN İZDİHAM
Həyatı kimi Vladimir Vısotskinin ölümü də onu bir dəqiqə belə gözdən qoymayan Kremli caş-baş salmışdı – qərara gələ bilmirdilər ki, nə etsinlər.
Həmin günlər Moskvada olimpiya oyunları keçirilirdi. Şəhərdə ancaq yerli qeydiyyatı olan sakinlər qalmış, bütün bomjlar, qonaqlar, tələbə və müvəqqəti işçilər paytaxtdan çıxarilmışdılar. Üstəlik də bütün SSRİ-dən milis işçilərini tökmüşdülər bura ki, Moskvanın xoşbəxtlik paytaxtı mənzərəsinə xələl gətirəcək hər şeyin qarşısını alsınlar. Xüsusi icazə olmadan şəhərə giriş qadağan idi.
Bütün bunlara baxmayaraq şairi son mənzilə yola salmaq üçün yüz minlərlə insan Vaqankova qəbirstanlığına axışırdı (Veçerniy Moskva qəzeti onun ölümü haqda qısa məlumat dərc etmişdi. Buna görə qəzetin baş redaktorunu işdən çıxartdılar).
Bu, SSRİ tarixinin ilk ən böyük sanksiyalaşdılırılmamış yürüşü də sayıla bilərdi.
"OĞRU TÜRMƏDƏ OTURMALIDIR!"
SSRİ məkanında Vısotskini tanımayan nadir adama hardasa rast gəlmək mümkün idi - ölkə böyük idi, rus dilini bilməyənlər yox deyildi.
Bu serial sovet televiziyasında göstıriləndən sonra hara gedirdin, Jiqlovun (bu rolu Visotski ifa edirdi) yoğun səsini təlqin edirdilər. Küçədə, avtobusda, kafedə, stadionda, saunada elə hey eşidərdin:
“Oğru – türmədə oturmalıdır. Oturacaq da, mən dedim, qurtardı!”
Və ya “İndi isə Qozbel, dedim Qozbel!”
DÜNYAYA MEYDAN OXUYAN REJİM BİR ADAMIN QARŞISINDA ACİZ QALMIŞDI
Vısotskiy o qədər nadir bir fenomen idi ki, alt trikotajının istehsalına qədər hər şeyi planlaşdıran, siyasi rəqiblərini Meksikada belə qətlə yetirən, kosmosa adam göndərən bir ölkənin rəhbərliyi onunla necə davranacığını heç cürə müəyyən edə bilmirdi.
Gah onun mahnılarını qadağan edir, gah da solo konsertlərinə icazə verirdilər. Bir dəfə hətta Leninqradın “Melodiya” firmasına onun qramplastinkasını buraxmağa icazə vermişdilər.
Sovet rəhbərliyini başa düşmək olardı.
Bir tərəfdən vətənpərvərlik hisslərinin oyatmaqda onun iki cüt-bir tək mahnısı sovet təbliğat maşınının 60 illik ideoloji irsini kölgədə qoymaq gücündə idi.
(Belə mahnılardan birinə nümunə)
Sovet ordusunda hərbi təlimlərdən əvvəl əsgərləri bir yerə toplaıb “O dünən döyüşdən qayıtmamışdı...” mahnısını oxutdurardılar.
- Dost, saxla çəkim,
Cavabında isə sükut,
O, dünən döyüşdən qayıtmamışdı...
(Məlumat üçün deyim ki, vaxt vardı siqareti iki və daha artıq adam arasında bölüşdürmək adi hal idi. “Saxla, çəkim” deyərdilər. Və tez-tez də eşidərdin “Cavabında isə sükut”. Bəzən bu sözü işlədənlər onun müəllifinin Vısotskiy olduğunu belə bilmirdilər).
Minlərlə gənc Vısotskinin alpinistlər haqqında mahnılarının təsirindən üz tutardılar Qafqazın və Pamirin yüksək zirvələrini fəth etməyə.
“Dağlardan yaxşı ancaq dağlar ola bilər. O dağlar ki, orada hələ olmamısan”
"ZÜRAFƏ BÖYÜKDÜR, ÖZÜ YAXŞI BİLƏR!"
Digər tərəfdən isə, Vısotskinin yaradıcılığı sovet senzurasının tüklərini biz-biz qoyan mahnılarla dolu idi.
Ölkənin müxtəlif yerlərində partiya və komsomol rəhbərlərinə etiraz etmək əvəzinə Vısotskinin “Zürafə” mahnısının “Zürafə böyükdür, özü daha yaxşı bilər” sözləri ilə cavab verirdilər.
(mahnını burada dinləmək olar)
Sarı, isti Afrikada, onun mərkəzi hissəsində,
Necəsə oldu, qrafikdən kənar, bədbəxtlik baş verdi.
Və hətta nə baş verdiyini anlamayan fil tələsik
Elan etdi, görünür daşqın olacaq.
Əlqərəz, bir zürafə antilopa vurulmuşdu.
Bu yerdə qopdu mərəkə, ulaşma, hay-küy,
Elə bircə qoca tutuquşu ucadan dedi:
“Zürafə böyükdür, özü yaxşı bilər!”
ŞAİR, BƏSTƏKAR, AKTYOR, MÜĞƏNNİ, FİLOSOF VƏ... SİMVOL
Vladimir Vısotskini şair kimi təqdim etsəm də, əslində eyni məntiqlə ona aktyor, bəstəkar, müğənni və ya filosof da demək olardı.
Şəxsən mənim aləmimdə Vladimir Vısotskiy ilk növbədə Azad İnsan idi. AZADLİQ simvolu.
Vısotskiy fenomeni bu imkanın utopiya deyil, dünyəvi bir nemət olmasına dəlalət idi.
Özünü ancaq insan azadlığını boğmaqda tanıyan bir sistem nə onun yaradıcılığının, nə iradəsinin, nə də ...məhəbbətinin qarşısını ala bildi (Vısotskinin Fransa vətəndaşı, aktrisa Marina Vladi ilə nikahına icazə vermişdi).
VISOTSKİY VƏ AZƏRBAYCAN
Bu gün Azərbaycanda əvvəl iqtisadiyyat, sonra demokratiya deyən hakimlərin də, yarıdissidentlərə çevrilmiş müxaliflərin də, "Anar haqlıdır, Anar haqsızdır" davasına çıxan ziyalıların da, lap elə Anarın özünün də universal bir cavabı ola bilərdi – Vladimir Vısotskiy.
Əslində, Vısotskiy fenomenini izah etmək mümkün deyil. Çünki Vısotskiy onu izah edəcək dəyər sistemindən xeyli əvvəl dünyaya gəlib.
Məncə, hansısa bir ölçü sisteminin bir qütbünə Azərbaycandakı ictimai-siyasi münasibətlərin səmimilik dərəcəsini yeləşdirsən, mütləq əks qütbə Vısotskinin azadlıq əmsalını yazmaq lazımdır.
***
Tələbə yoldaşım Lavrentiy nəhayət bir gün ailə qurdu. Oğlu oldu.
- Adını Vladimir qoydum, - məni görəndə sevincək xəbər verdi. - Soruşanda deyəcəm Leninin şərəfinədir, amma, əslində, Vısotskinin xatirəsinə...
